Mapa Serwisu
|
| GOSPODARKA FOLWAR |
|
Admin1 dnia marca 19 2007 00:32:25
|
GOSPODARKA FOLWAR
CZNO - PAńSZCZY¬NIA NA :
1. Funkcjonowanie systemu feudalnego:
Cała ziemia była skupiona w rękach szlachty (feudałów). Część ziemi feudałowie wypuszczali w dzierżawę chłopom. Za możliwość dzierżawienia ziemi chłop musiał świadczyć na rzecz pana :
-w naturze, w pieniądzach lub w odrobku (pańszczyzna).
2. W XV w. sytuacja chłopów w
Polsce była korzystna. Rozwój gospodarczy w kraju przyczynił się do osiągnięcia dość wysokiej stopy życiowej chłopów, a prawa wydane przez Kazimierza Wielkiego określały okoliczności wychodzenia chłopów ze wsi, ustalały kary za zabójstwo chłopów, oraz ograniczały uprawnienia sądownicze feudałów wobec chłopów.
FOLWARK - duże gospodarstwo rolne lub rolno- hodowlane, nastawione na produkcję żywności na dużą skalę, na zbyt - w celu zwiększenia swoich dochodów; wykorzystujące siłę roboczą - najemników, a przeważnie chłopów pańszczy¼nianych.
PAńSZCZYZNA - bezpłatna, przymusowa praca chłopa na roli na rzecz pana za prawo dzierżawienia ziemi (kilka dni w roku - wymiar pańszczyzny).
Rodzaje pańszczyzny :
• piesza (jeżeli chłop stawiał się z gołymi rękoma bez narzędzi),
• sprzężajna (jeżeli chłop stawiał się z narzędziami, koniem itd.).
Odkrycia geograficzne powodują podział Europy na wsch. i zach. (dualizm) rewolucja cen na produkty rolne wzrost zapotrzebowania na towary rolnicze produkcja rolnicza staje się opłacalna łatwość transportu Wisłą do Gdańska łatwy kontakt z Europą zachodnią (odzyskanie Pomorza Gdańskiego - II pokój toruński - 1466 r.).
Szlachcie opłacało się zakładać gospodarstwa rolne:
• szlachta nie ponosiła nakładów, nie inwestowała, darmowa siłą robocza, ziemi pod dostatkiem, zapewniony zbyt.
Koncentracja ziemi w rękach szlachty (stałe powiększanie powierzchni folwarków):
• karczowanie lasu, osuszanie bagien, zagospodarowanie nieużytków, przenoszenie chłopów na gorsze ziemie, przyłączanie serwitutów (ziemie pozostające we wspólnym użytkowaniu dworu i wsi), odbieranie folwarków sołtysich (statut warecki - 1423 r.), nieopodatkowana ziemia i transport.
POLITYKA SZLACHTY:
- Anty chłopska: • uniemożliwienie im ucieczek ze wsi (1496), do miasta może odejść tylko jeden chłop w roku, a z pośród synów tylko jeden może odejść na naukę (w praktyce oznacza przywiązanie chłopów do rodzinnej wsi), • właściciele ziemscy przejmują sądownictwo nad chłopami, • ciągłe podnoszenie pańszczyzny, • (1518) - państwo zrzeka się ingerencji w stosunki między panem a chłopem, • (1520) - (sejm toruński) ustala obowiązkowy wymiar pańszczyzny (jeden dzień z łana w tygodniu, zakaz kontaktu chłopa z miastem - ograniczenie wyjazdów).
- Anty mieszczańska : • Taksy wojewodzińskie, cenniki na wytwory rzemieślnicze, które umożliwiały szlachcie kontrolę cen, • zabroniono mieszczanom posiadania ziem poza miastem, a posiadane należało odsprzedać szlachcie (1496 - 1538), • mieszczanie muszą płacić cło na towary sprowadzane z zagranicy, • mieszczanie nie mogą piastować wyższych urzędów świeckich ani duchownych.
Stosunek szlachty do mieszczan i chłopów : szlachta pogardza innymi stanami (niższymi), ubożenie chłopstwa, antagonizm szlachty i chłopów (wzajemna niechęć), zróżnicowanie stanu chłopskiego (kmiecie - najbogatsi z chłopów, półkmiecie, zagrodnicy, chałupnicy, komornicy, ludzie wolni), ubożeją miasta i mieszczaństwo, brak zainteresowania państwa polityką handlową czy przemysłową.
Gospodarka folwarczno - pańszczy¼niana na przykładzie Polski :
Polska : zyski czerpie szlachta, chłopi nie mają żadnych praw, żadnego głosu, nie mają wolności osobistej, są przywiązani do ziemi, ziemia należy do szlachty, na ziemi pracują chłopi - darmowa praca (pańszczyzna), w Polsce dominuje produkcja cechowa i rzemieślnicza.
Na zachodzie : zyski czerpie magnateria i mieszczaństwo, chłopi posiadają wolność osobistą, prawo posiadania ziemi miał każdy, na ziemi pracowali chłopi dzierżawiąc sobie ziemię, płacąc za to czynsz, a właściciel ziemski do pracy zatrudniał najemników.
PRZYWILEJE SZLACHECKIE
Przywilej koszycki (1374r.) Ludwik Węgierski - ustalenie podatku płaconego przez szlachtę do dwóch groszy z łanu, inne podatki tylko za jej zgodą;
Przywilej czerwiński (1422r.) Władysław Jagiełło - nienaruszalność majątku szlachcica (konfiskata tylko po wyroku sądowym);
Statut warecki (1423r.) Władysław Jagiełło - przymusowy wykup gospodarstw sołtysich ;
Przywilej jedleńsko - krakowski (1430 - 1433r.) - Władysław Jagiełło : nietykalność osobista szlachty (nie można uwięzić szlachcica posesjonaty bez wyroku sądowego);
Przywilej nieszawski (1454r.) Kazimierz Jagiellończyk - król nie mógł zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody szlachty (konkretnie sejmików ziemskich);
Konstytucje piotrkowskie (1496r.) Jan Olbracht - szlachta uzyskuje wyłączne prawo posiadania ziemi, zwolnienie z opłat celnych; wprowadzono taksy wojewodzińskie;
Konstytucja nihil novi (1505r.) Aleksander Jagiellończyk - żadne zmiany w istniejących prawach i przywilejach szlacheckich nie mogą być wprowadzone przez króla bez zgody szlachty (wówczas funkcjonował już w Polsce sejm reprezentujący ogół szlachty w kraju).
Wnioski płynące z przywilejów :
• władza królewska słabnie, a szlachecka rośnie w siłę,
• wyjątkowa pozycja szlachty w stosunku do mieszkańców i chłopów,
• słabość mieszczaństwa (w 1791r. otrzymują jakiekolwiek prawa),
• upodlenie stanu chłopskiego.
Szlachta dzieli się na :
posesjonaci - posiadają dobra ziemskie i posesje : magnaci - (magnus - wielki), posiadają prywatne miasta, prywatne wojsko, duże wpływy w państwie, posiadają nawet do kilkudziesięciu wsi (np. Zamojscy, Potoccy, Lubomirscy, Radziwiłłowie), szlachta średnia - posiadali kilkanaście wsi, sama nie pracuje, (najliczniejsza), zagrodnicy - posiadają własne gospodarstwo na którym pracują - (szlachta schłopiana).
nieposesjonaci - nie posiadają nic: chałupnicy - posiadają chałupę ale nie mają własności, komornicy - żyją kątem u szlachty średniej (szlachta zaściankowa) nie posiadają własności, gołota - posiadają tylko tytuł, służą w wojsku, szlachta służebna - wynajmują się i służą u szlachty bardziej zamożnej.
Stan szlachecki był równy (teoretycznie), ale praktycznie składał się z przedstawicieli o różnej zamożności, różnym prestiżu społecznym i różnych wpływach politycznych. W XVI w szlachta stała się dominującym stanem, liczyła od 5-10% ogółu społeczeństwa. Jej pozycja została zagwarantowana prawem - przywileje : nietykalność osobista, nietykalność majątkowa, prawo sprawowania urzędów i godności, ulgi podatkowe i celne, prawo zasiadania w sejmie i na sejmikach, prawo do wyboru króla.
Szlachcicem zostawało się : z urodzenia, szlachectwo można było kupić - trzeba było dowieść, że potomkowie byli szlachtą, szlachectwo można było otrzymać za wybitne zasługi - „ nobilitacja”
(nobitas - wywyższyć kogoś), szlachta posiadała herb, sztandar oraz zawołanie.
SEJM WALNY :
Funkcjonująca nazwa organów przedstawicielskich - parlamentu to Parlamentum generale .
W tradycji polskiej to po prostu Sejm Walny. Za początek powstania Sejmu Walnego przyjmuje się datę (1490 lub 1493). W XV w. istniały już i funkcjonowały zjazdy szlachty z poszczególnych ziem - tzw. sejmiki ziemskie. Równolegle istniały zjazdy możnowładztwa (świeckiego i duchownego) z królem, gdzie poruszano sprawy całego państwa.
Sejm Walny składał się z trzech izb: król, sejm, senat.
Sejm : byli to przedstawiciele szlachty z poszczególnych ziem, wybrani na sejmikach ziemskich, (było ich 170); Poseł reprezentował swoich wyborców, jego mandat był imperatywny (związany).
Senat : była to dawna rada królewska. Senat był dożywotni. W senacie zasiadali - biskupi, wojewodowie, kasztelanowie, najwyżsi urzędnicy państwowi : (kanclerze, marszałkowie, podskarbiowie). W senacie po 1569r. (unia z Litwą) zasiadało 140 senatorów.
Sejm i senat obradował oddzielnie (tylko w 1 i ostatnim dniu razem). Obradom sejmu przewodniczył marszałek., a obradom senatu przewodniczył król.
Sejm ustalał ustawy (tzw. konstytucje) :
o liczebności wojska, o wysokości podatków, o przychodach i rozchodach państwa, o przymierzach, o wojnach czy pokoju.
Sejm podejmował decyzje większością głosów.
Obrady sejmu trwały 6 tygodni, a sejm zbierał się co dwa lata. W nagłych wypadkach zbierał się na dwu tygodniowe posiedzenie. Sejm nie był zawsze gotowy. Sejm zbierał się w Krakowie, Piotrkowie Trybunalskim, Warszawie, Lublinie , Grodzie.
RUCH EGZEKUCYJNY SZLACHTY ŁREDNIEJ W XVI wieku :
Rodzaje sejmików :
• przedsejmowy (2 połowa XV wieku) - wybierano posłów na sejm, - narzucano instrukcje,
• relacyjny (XVI wiek) - wysłuchiwano relacji obrad sejmu,
• elekcyjny - wybierano 4 kandydatów na sędziego ziemskiego,
• kapturowy - wybierał władzę federacji i sąd kapturowy dla danej ziemi na czas bezkrólewia (od 1572r.),
• deputacki (1578r.) - wybierano co rok 1 kandydata do trybunału koronnego.
EGZEKUCJA - wykonanie, wyegzekwowanie, wyrok.
Egzekucja dóbr :
• zwrot bezprawnie trzymanych przez magnatów królewszczyzn (majątków król.),
• lustracja dóbr i dochodów królewskich - (szczegółowy przegląd,
• stworzenie skarbu publicznego - ujednolicenie państwa.
Egzekucja praw :
• zakaz łączenia stanowisk,
• kodyfikacja prawa (spisanie, ujednolicenie prawa),
• reforma sądownictwa,
• reforma armii, skarbu, monety i reforma kościoła.
O władzę rywalizowały trzy
obozy :
A) król + magnateria (obóz królewski) : zachować stan posiadania,
B) Bona Sfortza (żona Zygmunta I Starego) + wyżsi urzędnicy państwowi + szlachta : wzmocnienie państwa poprzez wzmocnienie władzy królewskiej i uszczuplenie pozycji (władzy) magnaterii ,
C) szlachta średnia : dąży do nowych przywilejów, chce ograniczyć pozycję magnaterii i króla chce zreformować państwo.
Realizacja programu : (Hieronim Ossoliński, Mikołaj Semicki, Rafał Leszczyński).
Program : stałe dochody państwa, sejm najwyższym organem w państwie, spisać i ujednolicić prawo, ujednolicić podatki, zacieśnić związek Unii z Litwą (zespolić, zintegrować), reforma kościoła, opodatkowanie kościoła, osłabić magnaterię, usprawnić państwo, odzyskanie dóbr królewskich, które zostały przekazane bez zgody sejmu.
Realizacja: spisano dobra królewskie (spis majątku królewskiego), czwarta część dochodów z dóbr królewskich (kwarta) zostanie przeznaczona na utrzymanie stałej armii (wojsko kwarciane), dobra ziemskie monarchy stały się dobrami państwowymi, skodyfikowano prawo- Jan £aski, zakaz wykonywania wyroków sądów kościelnych przez starostów, ujednolicono system miar i wag, odebrano większą część majątków magnaterii, zreformowano podatki, sąd kontrolował majątki królewskie i finanse królewskie, unifikacja, zniwelowanie różnic (zniesienie) pomiędzy Rzeczpospolitą a Prusami Królewskimi, zawarto realną unię pomiędzy Polską a Litwą (1569r.), przystąpienie króla Augusta do realizacji planu.
Do końca XVI wieku w Rzeczpospolitej rozpowszechniło się niekorzystne rozdawanie dóbr kościelnych i świeckich. Gromadzenie wielu urzędów w rękach jednej osoby.
REFORMACJA I KONT- REFORMACJA W POLSCE W XVI wieku.
Przyczyny reformacji : podobne jak na zachodzie, napływ idei reformacyjnych z zachodu (kupcy, dyplomaci, studenci), uprzywilejowana pozycja kościoła w Polsce :
• pozycja polityczna - duchowni zasiadali w senacie,
• pozycja ekonomiczna - nie płacili podatków na rzecz państwa, co więcej sami pobierali podatki (dziesięcinę),
• pozycja sądownicza - mieli własne sądownictwo i wyroki sądów kościelnych musiały być wykonane przez starostę (władza świecka).
Mieszczaństwo było niezadowolone z ideologii kościoła, bo kościół potępiał Litwę.
Luteranizm - mieszczaństwo z zachodniej i północnej części Korony (skupiska ludności niemieckiej), Prusy Książęce i Królewskie.
Kalwinizm - niezwykle popularny wśród szlachty (struktury kościelne zależne od szlacheckich opiekunów, porzucenie uciążliwych opłat na rzecz na rzecz kościoła, skupiał opozycję antykrólewską i egzekucjonistów) - Małopolska i Litwa.
Arianizm - bracia polscy - radykalny odłam kalwinizmu, utworzony w rezultacie podziału wspólnoty kalwińskiej na zbiór większy i mniejszy w 1562r.. Arianie nie uznawali Trójcy świętej, nie mogli brać udziału w wojnach, sprawować urzędów i posiadać poddanych; główny ośrodek arianizmu (gmina i akademia w Rakowie). Członkami byli mieszczanie, chłopi i szlachta ).
Bracia Czescy (4 odłam) - okolice Poznania - Wielkopolska, odłam husytyzmu - uciekli przed prześladowaniem z Czech.
XVI i XVII wieczna Rzeczpospolita nazywana była państwem bez stosów. Panowała tolerancja religii.
• (1573r.) - ugoda w Sandomierzu między Katolikami, Kalwinami i Luteranami (ugoda mówiła o współpracy). Arian wykluczono, bo chcieli zburzyć istniejący porządek społeczny.
• (1573r.) - konfederacja warszawska - gwarantowała wieczysty pokój między różniącymi się w wierze.
KONTREFORMACJA
• (1564r.) - sprowadzenie Jezuitów do Polski, uzyskali olbrzymi wpływ na dwór królewski, (Jezuita Jakub Wujek przetłumaczył biblie na język polski),
• wprowadzono reformy Soboru trydenckiego,
• próby pozyskania wyznawców : (1596r.) - podporządkowanie kościoła prawosławnego w Rzeczpospolitej papieżowi; powstanie kościoła unickiego czyli greko katolickiego, prawosławnych którzy odmówili przyjęcia unii pozbawiono praw politycznych, cerkiew części majątku.
UNIA POLSKO - LITEWSKA ( 1569 ROK)
Przyczyny unii : szlachta polska zainteresowana jest ekspansją polityczną i ekonomiczną na wschód, litewska szlachta średnia chce zrównania praw i przywilejów ze szlachtą polską, kościół katolicki chce pozyskać nowych wyznawców, lęk Litwy przed ekspansją rosyjską, turecką i tatarską.
Przeciwnikiem unii jest magnateria litewska (traciła wyjątkową pozycję). Unii domaga się ruch egzekucyjny.
Postanowienia unii : Sprawy unii polsko - litewskiej rozpatrzone zostały ostatecznie na sejmie w Lublinie, który trwał od stycznia do lipca 1569 r.. Sejm uchwalił wcielenie południowo - zachodniej części Litwy tj.: (Podlasia, Wołynia, Podola, i Kujawszczyzny do Korony polskiej). Akty unijne zostały wystawione przez Sejm Koronny i litewski 1 lipca, a przez króla Zygmunta 4 lipca 1569 r.. Połączyły one suwerenne i równoprawne państwa i narody w jedno państwo o nazwie Rzeczpospolita obojga narodów. Główne elementy jedności Rzeczpospolitej to : wspólny monarcha (po jego śmierci miała nastąpić wspólna elekcja jego następcy), oraz wspólny sejm, w którym (tak w sejmie jak i w izbie poselskiej) zasiadali razem Polacy i Litwini, wspólne prawa i przywileje łączyły szlachtę polską i litewską w jeden naród szlachecki, wspólna moneta, wspólna polityka zagraniczna.
Odrębne były : centralne urzędy w Polsce i na Litwie, wojsko i skarbowość.
Tak więc powstała wspólna władza ustawodawcza, natomiast władza wykonawcza (poza królem) pozostała oddzielna.
SKUTKI UNI : dodatnie - powiększenie terytorium, starcie się kultur (mieszanie się kultur), wzrost potencjału ekonomicznego i militarny, nowe kierunki ekspansji handlowej, mozaika narodów, religii i kultur wpływała na tolerancję.
Ujemne - wzrosła ilość sąsiadów (wrogów) - Turcja, Rosja, Szwecja, Tatarzy, zbyt długie granice do obrony, wzrost potęgi magnatów, konflikty narodowościowe religijne (np. powstanie Chmielnickiego), polityka polska została zdominowana, podporządkowana w kierunku wschodnim.
KULTURA I SZTUKA POLSKIEGO RENESANSU :
Napływ idei renesansowej do Polski : (dyplomaci, studenci, kupcy). Z Włoch - (Bona Sfortza) - żona Zygmunta. August (rze¼biarze i malarze).
Rozwój silnego mecenatu królewskiego : Przykład królewski bardzo mocno działał na magnaterię i szlachtę.
Rozwój literatury narodowej : Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, £ukasz Górnicki, Stanisław Orzechowski.
Rola Akademii Krakowskiej : Stanowiła centrum nauk Europy środkowej. Paweł Włodkowic - miał między narodowy autorytet (podzielił wojny na sprawiedliwe i niesprawiedliwe).
Wkład Polaków w kulturę i naukę europejską: Mikołaj Kopernik (układ heliocentryczny), Maciej z Miechowa (stworzył dzieło „ O dwu Sarmacjach”), Jan Długosz (napisał historię Polski), Andrzej Frycz Modrzewski (napisał „O naprawie Rzeczpospolitej” - po łacinie), głosił równość wszystkich wobec prawa (wszystkich czyli tylko szlachtę), zwolennik reformacji i podporządkowania kościoła państwu.
|
|
|
Zaloguj się, żeby móc dodawać komentarze.
|
|
|
Dodawanie ocen dostępne tylko dla zalogowanych Użytkowników.
Proszę się zalogować lub zarejestrować, żeby móc dodawać oceny.
Brak ocen.
|
|
|
|
