Mapa Serwisu
|
| Istota i funkcje podatków |
|
Admin1 dnia luty 28 2007 21:49:59
|
Istota i funkcje podatków
Podatki pojawiły się już w starożytności. Stanowią szczególną formę daniny publicznej. Państwo czerpie środki na realizację zadań publicznych i społecznych z danin publicznych. Państwo wykorzystuje swoje uprawnienia władcze i ustanawia obowiązek wnoszenia na jego rzecz i na rzecz innych związków publiczno-prawnych różnego rodzaju danin publicznych. Pierwotnie daniny publiczne pobierane były w naturze, czego przykładem jest dziesięcina oraz w postaci świadczeń osobistych (obowiązkowa służba wojskowa). Gdy pojawił się pieniądz, daniny publiczne zaczęto pobierać w tej formie. Pieniężne daniny publiczne przyjęły postać podatków i opłat publicznych. Opłaty te zgodnie z ich nazwą są świadczeniami pieniężnymi o charakterze odpłatnym. Są one pobierane za czynności urzędowe, np. sporządzenie aktu małżeństwa. Podatki są natomiast świadczeniami pieniężnymi o charakterze nieodpłatnym – podatnicy nic w zamian nie otrzymują za zapłacone podatki. Podatki są ciężarem nakładanym przez władzę publiczną na osoby fizyczne i jednostki gospodarcze. W rezultacie opodatkowania wyżej wymienionych podmiotów, władza zawłaszcza część ich dochodów, dzięki temu bierze udział w podziale produktu i dochodu narodowego. Podatki korygują rynkowy podział dochodów między osoby fizyczne i jednostki gospodarcze. Podstawową funkcją podatków jest funkcja fiskalna. Wyraża się ona w przysparzaniu dochodów władzy publicznej. Podatki stanowią obecnie najważniejsze ¼ródło dochodów publicznych. Dochody te są z kolei niezbędne dla ponoszenia wydatków na realizację różnego rodzaju zadań publicznych i społecznych. Funkcja fiskalna podatków wyraża się w zawłaszczaniu części dochodów osób fizycznych i jednostek gospodarczych. Powinna być ona dostosowana do zakresu i skali zadań państwa, samorządów terytorialnych i innych związków publiczno-prawnych. Gdy zadania te są rozszerzane, podatki muszą być podniesione. Podatki mogą być obniżone tylko wówczas, gdy jednocześnie zredukowany zostanie zakres zadań realizowanych przez państwo i inne związki publiczno-prawne.
Zwolennicy doktryny neoliberalnej postulują, aby państwo realizowało jedynie wąsko rozumiane zadania publiczne w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego, obrony narodowej, ochrony środowiska, ładu przestrzennego, dróg publicznych. Jednocześnie są przeciwni nieodpłatnej realizacji przez państwo i inne związki publiczno prawne zadań społecznych w zakresie usług socjalno-kulturalnych i zabezpieczenia społecznego. Wyjątek stanowią jedynie szczepienia ochronne, które powinny być obligatoryjne i nieodpłatne, gdyż zapobiegają epidemiom oraz szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne. W gospodarce neoliberalnej zakres zadań władzy publicznej jest wąski i podatki mogą być względnie niskie. Najbliższa modelowi gospodarki neoliberalnej jest gospodarka amerykańska, w mniejszym stopniu japońska.
Zwolennicy doktryn socjaldemokratycznych postulują aby państwo pełniło nie tylko wąsko rozumiane zadania publiczne lecz również zadania społeczne w dziedzinie usług socjalno kulturalnych i zabezpieczenia społecznego. Ich zdaniem podstawowe usługi socjalno kulturalne powinny być świadczone przez władzę publiczną nieodpłatnie. Postulat ten dotyczy usług w zakresie wychowania, szkolnictwa wyższego, ochrony zdrowie i w mniejszym stopniu kultury. Uważają jednocześnie, że państwo powinno gwarantować ubezpieczenie społeczne na wypadek starości, inwalidztwa, bezrobocia, wielodzietności, nieporadności życiowej i innych ryzyk socjalnych. W gospodarce socjaldemokratycznej zakres zadań władzy publicznej jest bardzo szeroki – podatki muszą być wysokie. Model tej gospodarki przyjęły m.in. kraje skandynawskie ze Szwecją na czele. Kraje te są znane z wysokich podatków. Biedni raczej są zwolennikami gospodarki socjaldemokratycznej, a bogaci neoliberalnej.
Słabość naszej gospodarki powoduje jednak, że zakres zabezpieczenia społecznego gwarantowanego przez państwo i zakres usług socjalno-kulturalnych świadczonych nieodpłatnie będzie zawsze węższy niż np. w Szwecji.
Zwolennicy doktryn neoliberalnych postulują aby podatki pełniły wyłącznie funkcję fiskalną, aby były one neutralne, a więc nie zakłócały działania mechanizmu rynkowego. W praktyce jednak żaden podatek nie jest w pełni neutralny. Podatki powodują bowiem uszczuplenie zasobów pieniężnych podatników i wpływają na ich zachowania w przypadku osób fizycznych podatki powodują w pierwszej kolejności spadek skłonności do oszczędzania. Osoby fizyczne, które zapłaciły wysokie podatki mniej środków pieniężnych przeznaczają na oszczędności. Gdy podatki są wysokie osoby fizyczne mogą być zmuszone do ograniczenia konsumpcji i zmiany ich struktury, obniżenia konsumpcji dóbr luksusowych i zwiększenia konsumpcji dóbr normalnych i podrzędnych. Podatki powodują w pierwszej kolejności spadek skłonności do inwestowania. Niektóre podatki obniżają popyt na towary i usługi i zmuszają jednostki gospodarcze do obniżenia produkcji. Najbliższy postulatowi neutralności jest podatek od wartości dodanych, gdy spełnia on dwa następujące warunki:
jest podatkiem powszechnym, a więc nie przewiduje żadnych zwolnień podmiotowych i przedmiotowych
gdy w podatku tym stosowane są jedynie dwie stawki podatkowe:
a. stawka zerowa tylko w odniesieniu do eksportu
b. stawka podstawowa w odniesieniu do wszystkich pozostałych czynności opodatkowanych tym podatkiem.
Polski podatek od wartości dodanej, którym jest podatek od towarów i usług bynajmniej nie jest neutralny. Występują w nim bowiem zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe, a ponadto oprócz stawki zerowej i podstawowej (22%) występuje stawka obniżona (7%) i stawka przejściowa (3%) na nieprzetworzone produkty rolne. W praktyce w większości państw na świecie podatki są wykorzystywane przez państwo nie tylko w celach fiskalnych lecz również pozafiskalnych dla oddziaływania na życie społeczne i gospodarcze. W niektórych państwach Europy Zachodniej podatki są ważnym instrumentem polityki pro-rodzinnej. Państwo poprzez wprowadzenie odpowiedniej polityki podatkowej zachęca osoby w wieku matrymonialnym do wchodzenia w związki małżeńskie, prokreacji (posiadania dzieci). Przykładem państw, których system podatkowy ma charakter pro-rodzinny może być Francja i BRD. Zwłaszcza Francja w okresie po II wojnie światowej osiągnęła znaczne sukcesy w tej polityce. Obecnie przyrost naturalny we Francji należy do najwyższych w Europie Zachodniej i jest wyższy niż w Polsce. Mniejsze sukcesy w polityce tej osiągnęły Niemcy, gdzie przyrost naturalny jest ujemny. W Polsce w ’90 dramatycznie spadła liczba urodzeń, w rezultacie w ’00 stopa przyrostu naturalnego była zerowa (w skali kraju liczba urodzeń przekroczyła liczbę zgonów o kilka tysięcy) Od wielu lat w dużych miastach przyrost naturalny jest wysoce ujemny. Funkcje podatku pro-rodzinnego pełni w pewnym stopniu podatek od osób fizycznych. Zakłada on możliwość wspólnego opodatkowania małżonków, co przynosi im wymierne korzyści w postaci niższego łącznego zapłaconego podatku, gdy ich dochody są silnie zróżnicowane. Ponadto niektóre ulgi przewidziane w podatku dochodowym od osób fizycznych mają charakter małżeński. W przypadku małżonków przysługuje jedna ulga na jedno małżeństwo. Ulgami małżeńskimi są m.in. ulgi mieszkaniowe. Obecnie podatek ten jest podatkiem bardzo niesprawiedliwym. W przypadku dwóch małżeństw o tym samym dochodzie, gdy pierwsze małżeństwo jest bezdzietne o drugie wychowuje dwójkę nieletnich dzieci, obydwa małżeństwa zapłacą taki sam podatek.
Podatki w gospodarce rynkowej są wykorzystywane głównie do oddziaływania na gospodarkę. W związku z tym wyróżniamy następujące pozafiskalne funkcje ekonomiczne podatków:
alokacyjną – wyraża się w wykorzystaniu podatków do skorygowania rynkowego rozmieszczenia czynników produkcji i skorygowania rynkowej struktury PKB. Sam mechanizm rynkowy jest niedoskonałym instrumentem alokacji zasobów. W Polsce w ’90 wykorzystywano podatki w celach alokacyjnych. W przypadku podatku dochodowego od osób prawnych do 1998r. przewidziane były w tym podatku specjalne ulgi inwestycyjne w rejonach dużego bezrobocia i w dziedzinach wyznaczonych przez państwo, a w przypadku podatku od osób fizycznych takie ulgi obowiązywały do końca ’99. Zostały one jednak zlikwidowane jednocześnie na wniosek ówczesnego ministra finansów. Podjęto jednocześnie próbę radykalnego obniżenia stawek w podatkach dochodowych i przekształcenia podatku dochodowego od osób fizycznych w podatek liniowy ze stawką 22%. Próba ta zakończyła się jednak niepowodzeniem. Funkcję alokacyjną pełnią również inne ulgi i zwolnienia przewidziane w podatkach dochodowych. Przysługują one podatnikom inwestującym w specjalnych strefach ekonomicznych. Ulgi są najbardziej rozbudowane w podatku dochodowym od osób fizycznych. Zachęcają one do darowizn na cele społeczno użyteczne. Zachęcają do ponoszenia wydatków związanych z remontem mieszkania, do kupowania nowego mieszkania, do kształcenia się, do zakupu pomocy naukowych. Również podatki od wydatków (konsumpcyjne) pełnią funkcję alokacyjną. Należą do nich podatek od towarów i usług i akcyzowy. W przypadku podatku od towarów i usług, towary i usługi o podstawowym znaczeniu dla konsumpcji są opodatkowane stawką obniżoną, przez co są tańsze, wyższa jest ich konsumpcja, produkcja i import. Państwo nakładając podatek akcyzowy na wyroby spirytusowe i tytoniowe, przyczynia się do wzrostu ich cen i obniżenia konsumpcji. Zapobiega w ten sposób upowszechnieniu się niektórych patologii społecznych i pogorszeniu się stanu zdrowotności społeczeństwa. Funkcja alokacyjna podatków z wyjątkiem podatku akcyzowego pozostaje w sprzeczności z ich podstawową funkcją jaką jest funkcja fiskalna. Mianowicie ulgi i zwolnienia oraz niższe stawki wpływające na rozmieszczenie czynników produkcji przyczyniają się do spadku dochodów publicznych.
stabilizacyjną – Gospodarka rynkowa charakteryzuje się wahaniami cyklicznymi. Wahania te wystąpiły również w polskiej gospodarce w latach 90
Wahania cykliczne mogą być obniżone poprzez prowadzenie przez państwo odpowiedniej polityki fiskalnej, która powinna zmierzać 4 bardziej szczegółowych celów:
zapewnienia stałego wzrostu gospodarczego stosunkowo szybkiego w przypadku Polski, szybszego niż w państwach Europy Zachodniej. Powinniśmy dążyć do osiągnięcia w jak najkrótszym okresie poziomu rozwoju gospodarczego najsłabszych krajów UE: Grecji i Portugalii. Czasami wysuwany jest postulat, by temp wzrostu PKB w znaczeniu realnym wynosiło co najmniej 5%. Polityka stabilizacyjna powinna zmierzać do stopniowego obniżania bezrobocia. Niestety jednak w trzech ostatnich latach bezrobocie wzrosło o 1 mln osób, a stopa bezrobocia z 10 do 16 %. Należałoby jednak dążyć do obniżenia tej stopy do poziomu akceptowanego przez społeczeństwo. Jedyną szansą na obniżenie bezrobocia jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego. Wzrost gospodarczy jest najważniejszym celem polityki gospodarczej. Polityka ta powinna dążyć do zrównoważenia bilansu płatniczego. nie ma potrzeby zamykania bilansu płatniczego nadwyżką, gdyż polskie rezerwy dewizowe netto wynoszą obecnie ok. 27 mld $ i są nadmierne w stosunku do potrzeb wynikających z obsługi transakcji gospodarczych. Bilans płatniczy może być równoważony poprzez zrównoważenie bilansu handlowego i równowagę między kapitałami napływającymi i odpływającymi albo też przy ujemnym bilansie handlowym i dodatnim bilansie kapitałowym. W Polsce w ostatnich latach bilans handlu zagranicznego był wysoce ujemny. W latach 99-00 roczne ujemne saldo bilansu handlowego wynosiło w każdym w tych lat ok. 18 mld $. O tę kwotę wyższy był import od eksportu. Popyt wewnętrzny skierowany był w znacznej mierze na towary importowane. Ujemne saldo bilansu handlowego było spowodowane m.in. niskimi kursami walut wymienialnych w zł. Taniość tych walut powodowała, że eksport był mało opłacalny przy bardzo wysokiej opłacalności importu. Bilans płatniczy w Polsce w ostatnich latach był równoważony wpływami uzyskiwanymi z prywatyzacji majątku państwowego, głównie z udziałem kapitału zagranicznego oraz kapitałami spekulacyjnymi napływającymi do Polski, bo stopy procentowe są dużo wyższe niż w innych krajach Europy Zachodniej. Polityka stabilizacyjna powinna dążyć do stopniowego obniżania stopy inflacji. NBP poprzez wprowadzenie restrykcyjnej polityki fiskalnej spowodował, że stopa inflacji jest bardzo niska. To jednak zahamowało wzrost gospodarczy i jest jedną z przyczyn rosnącego bezrobocia.
Z tych 4 celów najmniej ważny jest cel inflacyjny. Wybór charakteru polityki fiskalnej powinien być uzależniony od fazy cyklu koniunkturalnego. W fazie recesji i w fazie stagnacji państwo w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego powinno prowadzić ekspansywną politykę fiskalną: obniżyć podatki i zwiększyć wydatki publiczne. Tego typu polityka przyczynia się do wzrostu popytu globalnego, który pobudza wzrost gospodarczy. natomiast w fazie boomu gospodarczego, gdy występują symptomy przegrzania koniunktury gospodarczej (wzrost inflacji, pogłębienie się nierównowagi bilansu płatniczego) państwo powinno prowadzić restrykcyjną politykę gospodarczą: podnieść podatki i obniżyć wydatki publiczne. Tego typu polityka hamuje nadmierną ekspansję gospodarki. W gospodarce rynkowej działają tzw. automatyczne stabilizatory koniunktury, które samoczynnie ograniczają wahania cykliczne gospodarki. W przypadku Polski funkcję tę pełnią przede wszystkim podatki dochodowe zwłaszcza dochodowy od osób fizycznych oraz zasiłki dla bezrobotnych i wydatki pomocy społecznej. W okresie prosperity (boomu gospodarczego) wpływy z podatków dochodowych są bardzo wysokie przy niskich wydatkach publicznych na zasiłki dla bezrobotnych i pomoc społeczną. W okresie recesji sytuacja jest odwrotna: wpływy z podatków dochodowych są bardzo niskie przy wysokich wydatkach publicznych na w/w cele.
dystrybucyjną – Mechanizm rynkowy prowadzi do pogłębiania się różnic dochodowych między osobami fizycznymi, gospodarstwami domowymi, a nawet grupami społecznymi i zawodowymi. w gospodarce rynkowej narastają różnice między osobami fizycznymi pod względem wysokości dochodów uzyskiwanymi z pracy. Płaca minimalna, która wynosi obecnie 760 zł/mc, rośnie bardzo wolno, a szybko rosną wysokie wynagrodzenia za płacę. Prezesi banków zarabiają w ciągu roku nawet 1mln $. Jeszcze bardziej zróżnicowane są dochody z kapitałów takie jak: otrzymane odsetki od lokat bankowych i z papierów wartościowych, otrzymana dywidenda, udział w zysku spółki. Większość społeczeństwa nie dysponuje żadnym kapitałem, bąd¼ też jego kapitał jest bliski 0. Najczęściej dochody z kapitału są wolne od podatku dochodowego lub oprocentowane niską stawką. Te drastyczne różnice w poziomie dochodów uzyskiwane przez poszczególne osoby fizyczne są redukowane podatkami, a zwłaszcza progresywnym podatkiem dochodowym od osób fizycznych: Im większa jest progresja w tym podatku, tym bardziej redukuje on różnice dochodowe między osobami fizycznymi. Podatki powinny pełnić funkcję dystrybucyjną, gdyż poprzez wtórny podział dochodów przy danym PKB państwo może podnieść poziom dobrobytu społecznego. Dochody nadwyżkowe osób uzyskujących wysokie i średnie dochody powinny być przejęte podatkami, a zgromadzone środki przeznaczone na świadczenia pieniężne dla osób uzyskujących niskie dochody. Przykładem tego typu świadczeń mogą być renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, stypendia socjalne itd. Dystrybucję dochodów podatkami uzasadnia malejąca krańcowa użyteczność dochodów wraz ze wzrostem tego dochodu. Przy danym PKB można podnieść poziom dobrobytu społecznego zabierając nadwyżkowe dochody osobom o najwyższych i średnich dochodach przeznaczając te środki na świadczenia społeczne.
Definicja prawna i cechy podatków
Mianem podatków nazywamy świadczenia pieniężne osób fizycznych i jednostek gosp. na rzecz władzy publicznej o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i ogólnym. Łwiadczenia te umożliwiają tej władzy realizację jej zadań publicznych i społecznych. Aby dane świadczenie pieniężne na rzecz władzy publicznej można było nazwać podatkiem powinno się ono charakteryzować wszystkimi cechami wymienionymi w definicji podatków. Przy podanej wyżej definicji podatków, do szeroko rozumianych podatków należy zaliczyć poza świadczeniami pieniężnymi, oficjalnie nazywanymi podatkami, także cła, składkę świadczenia zdrowotnego oraz składki i wpłaty na różnego rodzaju państwowe fundusze celowe, jeżeli mają one charakter przymusowy. Do szeroko rozumianych podatków należy zaliczyć także wpłatę od zysku dokonywaną przez przedsiębiorstwa państwowe i jednoosobowe spółki skarbu państwa. Aktualnie wpłata ta wynosi 15% zysku po opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Z poglądem, że wąsko rozumiane podatki są zbyt wysokie w Polsce z nielicznymi wyjątkami nie można się zgodzić. Podatki w Polsce są bowiem znacznie niższe w wysoko rozwiniętych państwach. Wyjątek stanowi podatek od towarów i usług, polski wariant podatku od wartości dodanej, w którego stawka wynosząca 22%, jest jedną z najwyższych na świecie.
W Polsce wysokie są natomiast świadczenia pieniężne zaliczane do szeroko rozumianych podatków takie jak: składka ubezpieczenia społecznego i inne narzutu na płace. Podnoszą one koszty robocizny w Polsce i są jedną z przyczyn rosnącego bezrobocia. Zatrudnienie każdej dodatkowej osoby wiąże się z obowiązkiem comiesięcznego wypłacania wynagrodzenia i odprowadzania składki ubezpieczenia społecznego i na fundusz pracy. Przymusowy charakter podatków wynika z istoty władzy publicznej, która wykorzystując swoje uprawnienia władcze ustanawia obowiązek płacenia podatków przez pewne kategorie osób fizycznych i jednostek gospodarczych i w razie uchylania się od spełniania tego obowiązku, podatki te egzekwuje przy użyciu przymusu. Wszystkie podatki powinny być twardo egzekwowane od wszystkich podatników. Dzięki takiej egzekucji istnieją szanse obniżenia podatków w przyszłości a ponadto jest ona zgodna z zasadami gosp. rynkowej. Zasady te wymagają bowiem, żeby wszyscy podatnicy byli traktowani jednakowo przez prawo podatkowe i organy podatkowe. W Polsce jednak egzekucja podatków nie zawsze jest sprawna tak jak w wysoko rozwiniętych krajach zachodnich.
Nakładanie podatków na podatników nie wymaga przy tym ich zgody wyrażonej np. w drodze referendum. Podatki są jednostronnie ustalane przez państwo i ewentualnie samorząd terytorialny, a ich rodzaj i wysokość nie jest przedmiotem negocjacji pomiędzy podatnikami a państwem. W systemie demokracji parlamentarnej podatnicy mają jedynie pośredni wpływ na kształt systemu podatkowego. Wpływ ten wyraża się poprzez głosowanie na odpowiednią partię. Jeżeli wybory wygrywa partia neoliberalna, to po wygranych wyborach wprowadza ona zmiany w systemie podatkowym zgodne z postulatami doktryn neoliberalnych. Raczej obniżają oni podatki, zastępują podatek progresywny liniowym oraz zwiększają znaczenie podatków pośrednich. Jeżeli natomiast wybory wygrywa partia socjaldemokratyczna wprowadzane są zmiany do systemu podatkowego w odwrotnym kierunku: raczej podatki są podnoszone, zwiększana jest progresja w podatku dochodowym od osób fizycznych i rośnie znaczenie podatków bezpośrednich w systemie podatkowym. Zgodnie z doktrynami socjaldemokratycznymi podatki są wykorzystywane wówczas w celach pozafiskalnych dla oddziaływania na życie społeczne i gospodarcze.
Następnie podatki są świadczeniami bezzwrotnymi. Oznacza to, że jeżeli zostały one naliczone i pobrane w sposób prawidłowy w odpowiedniej wysokości, to w żadnych okolicznościach nie podlegają one zwrotowi. Co więcej w przypadku ewentualnych nadpłat są one bezpośrednio zwracane podatnikom, tylko w okolicznościach ściśle określonych prawnie. W pozostałych przypadkach nadpłaty są traktowane jako zaliczka na poczet przyszłego zobowiązania podatkowego. W Polsce fiskus bardzo niechętnie zwraca nadpłaty różnego rodzaju podatków, bo kasa państwowa jest na ogół pusta.
Podatek nakładany jest w celu zagwarantowania władzy publicznej środków na realizację jej zadań publicznych i społecznych. Niezrealizowanie tych zadań nie może stanowić podstawy do żądania przez podatników zwrotu zapłaconych podatków. Osoby fizyczne płacą w Polsce niemałe podatki między innymi dlatego, że władza powinna im gwarantować bezpieczeństwo wewnętrzne. Zadanie to jest jednak niewłaściwie realizowane przez państwo. Państwo w coraz mniejszym stopniu gwarantuje swoim obywatelom to bezpieczeństwo. Z tego powodu nie możemy jednak zażądać zwrotu zapłaconych podatków.
Podatki są świadczeniami pieniężnymi o charakterze nieodpłatnym, co oznacza, że z tytułu ponoszenia ciężaru społecznego, podatnikom nie przysługuje świadczenie wzajemne ze strony państwa lub samorządu terytorialnego. Podatki są zatem świadczeniami pieniężnymi o charakterze bezekwiwalentu.
Podatki są świadczeniami pieniężnymi o charakterze ogólnym. Nakłada je władza publiczna na określone grupy podatników wg ogólnie obowiązujących zasad prawnych. źaden podatek nie ogranicza się do jakiegoś konkretnego przypadku, czy też konkretnej jednostki. Każdy znajdujący się w sytuacji określonej prawem jest zobowiązany zapłacić podatek w terminie i wysokości określonym tym prawem. Podatki powinny być zatem świadczeniami pieniężnymi o charakterze powszechnym. Ten postulat nie zawsze jest jednak w Polsce spełniony. Niektóre kategorie podatników korzystają w naszym kraju z określonych przywilejów podatkowych - są opodatkowane na szczególnie korzystnych dla siebie zasadach.
Klasyfikacja podatków wg przedmiotu opodatkowania
Przyjmując powyższe kryterium możemy wyróżnić cztery zasadnicze grupy podatków:
podatki majątkowe
W ramach podatków majątkowych możemy wydzielić trojakiego rodzaju podatki:
podatki od posiadanego majątku – są nimi opodatkowane osoby fizyczne i jednostki gospodarcze posiadające majątek, przy czym przedmiotem opodatkowania może być albo cały posiadany majątek, albo też niektóre jego składniki. Podatki te należą do najstarszych świadczeń podatkowych na rzecz państwa. Charakteryzują się prostotą i łatwością zastosowania. Małe rozpowszechnione są oszustwa podatkowe w tychże podatkach, gdyż podatnikom znacznie trudniej jest ukryć fakt posiadania majątku niż fakt uzyskiwania dochodów. Ponadto istniejące różnego rodzaju księgi majątkowe utrudniają oszustwa majątkowe i ułatwiają pobór podatków majątkowych. W przypadku osób fizycznych majątek powstaje w wyniku przeznaczenia części uzyskiwanych dochodów nie na konsumpcję lecz na oszczędności. Gdy dana osoba fizyczna cały uzyskiwany dochód przeznacza na konsumpcję, jej wówczas zerowy. Majątek podatnika można traktować jako skapitalizowany dochód. Niektóre kategorie majątku umożliwiają w przypadku osób fizycznych zaspokojenie ich potrzeb. Inne natomiast warunkują prowadzenie działalności gospodarczej, z której podatnik może uzyskiwać dochód. Opodatkowanie posiadanego majątku uzasadnia się między innymi tym, że łatwiej opodatkować jest majątek niż dochód podatnika i że majątek jest wyrazem bogactwa danej osoby. Niekiedy podatki te są określane mianem podatków od zewnętrznych znamion bogactwa. Opodatkowanie majątku uzasadnia się także tym, że może on być ¼ródłem dochodu. Podatki od posiadanego majątku odgrywają drugorzędną rolę w nowoczesnych systemach podatkowych. W Polsce podatki te są stosunkowo liczne i w całości zasilają budżety gmin. Zaliczmy do nich następujące podatki:
od nieruchomości
środków transportowych
posiadanych psów
rolny
leśny
Z w/w podatków największe znaczenie w dochodach gmin ma podatek od nieruchomości. Podmiotami podatku od nieruchomości są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej będące właścicielami, samoistnymi posiadaczami lub użytkownikami wieczystymi nieruchomości albo ich części. Podatkiem od nieruchomości są opodatkowane budynki, budowle oraz grunty przeznaczone na cele nierolnicze i nieleśne. Podstawą opodatkowania budynków jest ich powierzchnia użytkowa w m2. W przypadku budowli ich wartość początkowa ustalona dla celów odpisów amortyzacyjnych. Budynki i grunty są opodatkowane stawkami kwotowymi od m2, a budowle stawką procentową. Maksymalne stawki podatku od nieruchomości są określone w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych. Ustawa upoważnia ministra finansów do ich corocznej waloryzacji w związku z inflacją w drodze rozporządzenia. Faktycznie obowiązujące w danej gminie stawki podatku od nieruchomości uchwala rada gminy. Nie mogą być one jednak o ponad 50% niższe od stawek maksymalnych. Obowiązujące w danej gminie stawki są jednolite na całym jej obszarze. W związku z tym wysokość podatku od nieruchomości w przypadku budynków i gruntów przy danych stawkach kwotowych zależy jedynie od ich powierzchni, a nie zależy od położenia i standardu danej nieruchomości. Zarówno położenie nieruchomości jak i jej standard wpływają na cenę rynkową i wysokość ewentualnych czynszów dzierżawnych. Z powyższego względu podatek od nieruchomości w jego obecnym kształcie jest uznawany za niesprawiedliwy i z tego powodu wysuwany jest postulat jego zastąpienia, a w bardziej radykalnych propozycjach również podatku rolnego i leśnego jednym podatkiem: podatkiem katastralnym.
Podatek katastralny
Wprowadzenie podatku katastralnego jest uzależniane od sporządzenia kompletnego rejestru wszystkich nieruchomości w Polsce, określenia ich właścicieli i wartości rynkowej. Istnieją tu poważne przeszkody: stan prawny wielu nieruchomości w Polsce jest nieuregulowany. Właściciele wielu nieruchomości nie są znani.
W Polsce proponuje się zastosowanie uproszczonej metody określania wartości rynkowej nieruchomości.
Upowszechnianie podatku katastralnego napotyka również na innego rodzaju przeszkody. Elity sprawujące władzę w skali kraju i w samorządach terytorialnych nie za bardzo są zainteresowane wprowadzeniem podatku katastralnego. Większość osób pełniących funkcje publiczne ( w skali kraju i w samorządach terytorialnych) są to osoby będące właścicielami atrakcyjnych nieruchomości o wysokim standardzie. Osoby te mają świadomość, że po wprowadzeniu podatku katastralnego zapłacą znacznie wyższy podatek niż w chwili obecnej.
Przewiduje się, że na Sołaczu, najbardziej atrakcyjnej dzielnicy Poznania, podatki będą 6 lub 7 razy wyższe niż w chwili obecnej, a w gorszych dzielnicach podatek wyniesie połowę obecnie płaconego.
Podatek katastralny prędzej czy pó¼niej będzie miał być jednak wprowadzony w Polsce, gdyż tego typu podatek istnieje w UE.
Podatek katastralny przyczyni się do bardziej racjonalnego wykorzystania gruntów, zwłaszcza w dużych miastach i przylegających do nich gminach. Będzie skłaniał podatnika do wyboru bardziej intensywnej zabudowy.
Uzbrojone grunty w wielu miastach i gminach są nieracjonalnie wykorzystywane. Najbardziej atrakcyjne tereny budowlane w Poznaniu są zajęte przez ogródki działkowe.
Podatek katastralny spowoduje, że wyra¼nie ukształtują się w Polsce w dużych miastach dzielnice zamieszkałe przez bogatych i dzielnice zamieszkałe przez biednych.
Osoby fizyczne, będące właścicielami nieruchomości położonych w atrakcyjnych dzielnicach, gdy ich dochód jest niski, a nieruchomości tych nie wynajmują, będą zmuszone je sprzedać i przenieść się do mniej atrakcyjnych dzielnic.
Podatek od środków transportu
Do końca 1997r omawianym podatkiem były opodatkowane wszelkie pojazdy wyposażone w silnik. W przypadku samochodów osobowych wysokość rocznych stawek podatku od środków transportowych była uzależniona od pojemności skokowej silnika. Mankamentem było pomijanie częstotliwości korzystania z drób publicznych przez dany środek transportu. Z tego względu podjęto próbę całkowitej likwidacji tego podatku z jednoczesnym podniesieniem stawek akcyzy na paliwa silnikowe. Propozycja ta spotkała się jednak ze sprzeciwem lobby rolniczego i gminnego. Argumentowano to, że podniesienie stawki akcyzy na paliwa silnikowe spowoduje obniżenie i tak niskiego poziomu życia osób utrzymujących się z rolnictwa.
Z kolei działacze samorządu terytorialnego byli przeciwni likwidacji podatku od środków transportu, gdyż podatek ten w całości wpływał do budżetu gmin. W rezultacie wybrano rozwiązanie kompromisowe : od 1 stycznia 1998r omawianym podatkiem są opodatkowane jedynie następujące środki transportowe:
samochody ciężarowe o ładowności od 2 – 12 ton
samochody ciężarowe powyżej ładowności 12 ton
ciągniki siodłowe i balastowe
przyczepy i naczepy o ładowności powyżej 12 ton, z wyjątkiem wykorzystywanych na cele rolnicze przez podatnika podatku rolnego
autobusy
Podatkiem od środków transportu są opodatkowane osoby fizyczne i osoby prawne będące właścicielami środków transportowych. Stawki roczne podatku określa rada gminy, ale stawki te nie mogą być wyższe od głównej stawki kwotowej , określonej w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych, która jest corocznie waloryzowana przez Ministerstwo Finansów w drodze rozporządzenia.
Podatek od środków transportu powinien być całkowicie zlikwidowany, mimo, że gmina straci przychody, ale gminie można zrekompensować te straty. Podatek ten nadal nie uwzględnia korzystania z dróg publicznych. Likwidację tego podatku należałoby połączyć z niewielkim podniesieniem stawki akcyzy na olej napędowy.
Podatek od posiadania Psów
Omawianym podatkiem opodatkowane są jedynie osoby fizyczne, będące właścicielami psów. Max roczna stawka od jednego psa określana jest w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych, przy czym stawka ta jest corocznie waloryzowana przez Ministra Finansów; aktualnie = ok. 30zł rocznie ( od 1 lipca).
Faktycznie obowiązującą stawkę w danej gminie ustala Rada Gminy. Niska stawka na jednego psa powoduje, że dochody uzyskiwane przez gminę z tego podatku są b. niskie, a pomimo to rozpowszechnia się oszustwo( najczęściej posiadacze kilku psów)
Podatek ten powinien być w Polsce gruntownie zreformowany. Należy się wzorować na rozwiązaniach przyjętych w Niemczech. Tam bardzo wysoką stawką są opodatkowane rasy agresywne. Posiadanie takiego psa jest uzależnione od zgody odpowiedniego organu administracyjnego.
Podatek rolny
Podatkiem tym są opodatkowane gospodarstwa rolne. Za gospodarstwa rolne są uznawane użytki rolne o powierzchni większej od 1 ha i większej od 1 ha przeliczeniowego.
Podatkiem tym opodatkowane są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, a będące właścicielami lub posiadaczami gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych.
Podstawę opodatkowania w podatku rolnym stanowi liczba ha przeliczeniowych danego gospodarstwa rolnego. Liczbę tę określa się z uwzględnieniem powierzchni gruntów gospodarstwa rolnego, sposobu użytkowania gruntów, klasy użytków rolnych , przynależności gospodarstwa rolnego do okręgu podatkowego. Wyróżniamy 6 klas jakości gleby. Polska w podatku rolnym podzielona jest na 4 okręgi podatkowe (1.Wielkopolska...)
Przy innych cechach niezmienionych z 1 ha przeciętny Wielkopolanin zbiera więcej płodów rolnych niż mieszkaniec innego regionu.
W podatku rolnym obowiązuje stawka kwotowa, stanowiąca równowartość 2,5 kwintala żyta z 1 ha przeliczeniowego. źyto jest najtańszym zbożem w Polsce, dlatego obciążenie gospodarstw rolnych omawianym podatkiem jest bardzo niskie.
Z drugiej strony typowo rolnicze gminy uzyskują stosunkowo niewielki dochód z omawianego podatku. Analogicznie skonstruowany jest podatek leśny.
Podatek leśny
Podatkiem tym są opodatkowane m.in. osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, a będące właścicielami lub posiadaczami lasu.
Las – grunt o zwartej powierzchni = co najmniej 0,10 ha ( 10 arów) pokryty roślinnością leśną.
Z omawianego podatku są zwolnione drzewostany w wieku do 40 lat oraz wpisane do rejestru zabytków. Podstawą opodatkowania podatkiem leśnym jest liczba ha przeliczeniowych. Ha przeliczeniowe danego lasu określa się z uwzględnieniem klasy bonitacji drzewostanu oraz powierzchni głównie gatunku drzew w danym drzewostanie.
W podatku leśnym obowiązuje roczna stawka kwotowa z 1 ha przeliczeniowego. Stanowi ona równowartość 0,200 m3 drewna iglastego z 1 ha przeliczeniowego. W związku z tym typowe leśne gminy uzyskują bardzo mały dochód z podatku leśnego.
Podatki od zmian praw majątkowych (= od nabycia lub zbycia tychże praw)
W Polsce mamy tylko jeden podatek tego typu tj. PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN.
Opodatkowane tym podatkiem są jedynie osoby fizyczne. Natomiast spadki i darowizny otrzymane przez osoby prawne są opodatkowane podatkiem dochodowym od osób prawnych.
Podstawą opodatkowania jest wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów.
W Polsce na tych samych zasadach i w tej samej wysokości są opodatkowane zarówno spadki jak i darowizny. Niekiedy jednak wysuwany jest postulat o opodatkowaniu wyższymi stawkami spadków : uważa się, że gdyby darowizny były opodatkowane niższymi stawkami niż spadki, to właściciele praw majątkowych mogliby być zainteresowani przekazywaniem tychże praw swoim następcom w formie darowizny.
To podatek progresywny. Podatnicy w tym podatku są podzieleni na 3 grupy:
osoby najbliższe – stawka podatku = 3 - 7 %
dalsi krewni i dalsi powinowaci = 7 – 12 %
osoby nie spokrewnione i nie spowinowacone = 12 – 20 %
Najniższa kwota wolna od podatku przewidziana jest dla trzeciej grupy podatkowej, a najwyższa dla grupy pierwszej.
W podatku tym przewidziane są szerokie zwolnienia przedmiotowe. Wolne od podatku są : m.in. mieszkania , domy jednorodzinne o powierzchni do 110m2, otrzymane przez podatników 1 grupy podatkowej.
Gminy uzyskują bardzo niski dochód z omawianego podatku, porównywalny z dochodem z podatku od posiadania psów. Powodem są bardzo rozpowszechnione oszustwa i nie zawsze jest on twardo egzekwowany, gdyż w wielu przypadkach jest to podatek od nieszczęścia.
Podatki obrotu majątkowego
Od 1.1.2001 występuje w Polsce jeden podatek tego typu. Jest nim podatek od czynności cywilno-prawnych. Podatkowi temu podlegają zgodnie z jego nazwą przede wszystkim czynności cywilno-prawne, tj. umowa sprzedaży, poręczenia, umowy majątkowe małżeńskie, ustanowienie hipoteki, umowy spółki. Sprzedaż towarów jest opodatkowana podatkiem od towarów i usług, dlatego nie jest opodatkowana podatkiem od czynności cywilno-prawnych. Podatkiem tym jest opodatkowana np. sprzedaż gruntów, dlatego że podatek od towarów usług nie uznaje grunty za towar. W/w czynności cywilno-prawne mają znacznie większe znaczenie w warunkach gospodarki rynkowej niż gospodarce planowanej centralnie. Coraz większe znaczenie będą miały umowy małżeńskie. Omawianym podatkiem są opodatkowane zmiany w/w umów, jeżeli powodują wzrost podstawy opodatkowania, np. zmiana umowy spółki z o.o. zakładająca podniesienie kapitału zakładowego. Poza tym rozpatrywanym podatkiem są opodatkowane orzeczenia sądów oraz ugody jeżeli powodują takie same skutki prawne jak w/w czynności cywilno-prawne.
Podatki przychodowe
Podatkami tymi jest opodatkowany przychód brutto uzyskany z działalności zarobkowej. Podatki przychodowe charakteryzują się prostotą i łatwością zastosowania. Nie uwzględniają one jednak zdolności podatkowej podatników. Zdolność ta nie zależy bowiem od wysokości ich przychodów. Wpływa na nią dochód podatnika. Do 1985r. występował w Polsce jeden typowy podatek przychodowy. Był nim podatek gruntowy. Przedmiotem opodatkowania w podatku tym był przychód szacunkowy gospodarstwa rolnego. Podatek ten został jednak zastąpiony podatkiem rolnym należącym do grupy podatków majątkowych. Obecnie nie występuje w Polsce odrębny podatek zakładający opodatkowanie samych przychodów podatników. Niektóre kategorie przychodów podatników są natomiast opodatkowane podatkami dochodowymi – od osób fizycznych i od osób prawnych. Mianowicie podstawowym przedmiotem opodatkowania w podatkach dochodowych zgodnie z ich nazwami jest dochód podatnika. Jednakowoż podatki te zakładają opodatkowanie również niektórych przychodów podatników. Konkretnie podatkiem dochodowym od osób prawnych są opodatkowane m.in. dwie kategorie przychodów:
przychody z dywidend i udziałów w spółkach mających osobowość prawną
Dywidendę wypłacają S.A., natomiast udział w zysku Sp. Z o.o. Zarówno dywidenda jak i udział w zysku są opodatkowane u ¼ródła. Spółka wypłacająca dywidendę lub udział w zysku jest obowiązana potrącić 15% podatek i odprowadzić ten podatek do stosownego urzędu skarbowego. Dotyczy to także dywidendy lub udziału w zysku otrzymanego przez podatnika mającego siedzibę lub zarząd za granicą, chyba że umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania podpisana z danym krajem stanowi inaczej. Umowa ta podpisana z Niemcami stanowi, że dywidenda i udział w zysku otrzymywany na terytorium Polski przez podatników mających siedzibę lub zarząd za granicą dywidenda będzie opodatkowana stawką 5%.
Omawianym podatkiem są opodatkowane także przychody z odsetek oraz ze sprzedaży praw autorskich, licencji, patentów, praw do znaków towarowych wzorów zdobniczych, know-how, przychody przedsiębiorstw mających siedzibę za granicą. Przychody te są opodatkowane stawką 20%. Jednostka gospodarcza wypłacająca odsetki lub należność za prawa autorskie, patenty itd. Podatnikowi mającemu siedzibę lub zarząd za granicą jest obowiązana potrącić 20% podatek i odprowadzić go do odpowiedniego urzędu skarbowego.
Te dwie kategorie przychodów nie są łączone z innymi przychodami przy ustalaniu dochodu podatkowego. Osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, gdy spełniają warunki mają prawo wyboru formy opodatkowania dochodu z prowadzonej działalności. Mogą wybrać opodatkowanie na zasadach odgórnych lub też opodatkowanie ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych lub kartą podatkową. Opodatkowanie osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na zasadach ogólnych wiąże się z obowiązkiem prowadzenia przez te osoby albo ksiąg rachunkowych albo podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Księgi rachunkowe są zobowiązane prowadzić osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na większą skalę. Gdy ta skala jest mniejsza osoby te mogą prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów i na podstawie tych dwóch rodzajów ksiąg ustalają dochód z prowadzonej działalności gospodarczej, który na zasadach ogólnych jest opodatkowany podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych są opodatkowane przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej osób fizycznych w tym również gdy osoby te prowadzą działalność w formie spółki cywilnej. Prawo do opodatkowania ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych przysługuje podatnikom jeżeli w roku poprzedzającym uzyskali przychody z prowadzonej działalności w wysokości nieprzekraczającej kwoty 470745zł albo też w bieżącym roku podatkowym podjęli działalność gospodarczą i nie wybrali opodatkowania w formie karty podatkowej bez względu na wysokość uzyskanych przychodów. Podatnicy opodatkowani ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych są zwolnieni z obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Są oni zobowiązani do prowadzenia ewidencji jedynie samych przychodów wg rodzajów działalności zgodnie z obowiązującym wzorem. Przedmiotem opodatkowania w ryczałcie jest przychód podatnika. Wysokość podatku jest uzależniona od wysokości przychodów i stawki podatkowej. W ryczałcie od przychodów ewidencjonowanych obowiązują trzy rodzaje stawek dla trzech rodzajów działalności: 8,5%, 5,5% i 3%. Podatnikom opodatkowanym ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych przysługuje prawo do takich samych ulg jak podatnikom opodatkowanym podatkiem dochodowym od osób fizycznych na zasadach ogólnych. Ryczałt od tych przychodów jest opodatkowany wówczas, gdy podatnik uzyskuje dane przychody przy niskich kosztach ich uzyskania. W odwrotnej sytuacji, gdy dane przychody są uzyskiwane po wysokich kosztach podatnik powinien wybrać opodatkowanie dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej na zasadach ogólnych. W ostatnich latach w Polsce coraz mniej podatników wybierało opodatkowanie dochodów z pozarolniczej działalności ryczałtem, a coraz więcej na zasadach ogólnych.
Kartą podatkową opodatkowane są osoby fizyczne prowadzące na niewielką skalę, w małych rozmiarach działalność usługową i wytwórczo usługową, gdy liczba zatrudnianych pracowników najemnych nie przekracza limitu obowiązującego dla danego rodzaju działalności. W większości przypadków limit ten wynosi 5 osób. Kartą podatkową mogą być również opodatkowane osoby prowadzące działalność weterynaryjną oraz usługi w zakresie opieki domowej na dziećmi i osobami chorymi, a także udzielające lekcji na godziny. Wysokość podatków w karcie podatkowej zależy jedynie od tzw. Znamion zewnętrznych prowadzonej działalności tj. rodzaju prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników oraz liczby mieszkańców miejscowości, w której prowadzona jest działalność. Ponieważ wysokość stawek w karcie podatkowej rośnie wraz ze wzrostem liczby mieszkańców danej miejscowości, drobna działalność usługowa i usługowo-wytwórcza przenosi się z dużych miast do pobliskich małych miejscowości. Karta podatkowa nie jest obowiązkowa – podatnik może z niej zrezygnować i opodatkować się ryczałtem lub też na zasadach ogólnych. Podatnik opodatkowany kartą podatkową jest całkowicie zwolniony z obowiązków ewidencjonowania operacji gospodarczych. Nie prowadzi ani ksiąg rachunkowych ani też podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Jest jednak zobowiązany do wystawiania na żądanie klientów faktur oraz ich przechowywania w okresie 5 lat podatkowych. Jest ponadto zobowiązany do prowadzenia imiennych kart przychodów pracowników.
Podatki dochodowe
Przedmiotem opodatkowania w tych podatkach jest dochód czysty uzyskany z działalności zarobkowej. Dochód ten jest rozumiany jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w danym roku podatkowym. Dochód podatkowy jest kategorią umowną prawa podatkowego. Z reguły nie pokrywa się on w przypadku osób fizycznych z dochodem rzeczywistym tychże osób, a w przypadku osób prawnych zyskiem brutto. Przyjęte w podatku dochodowym od osób fizycznych zasady ustalania dochodu są korzystne dla niektórych kategorii osób fizycznych i bardzo niekorzystne dla innych grup tych osób. Najmniej korzystne zasady ustalania dochodu przyjęto w odniesieniu do osób uzyskujących dochód z rent i emerytur. Założono w tym przypadku, że renty i emerytury są uzyskiwane bez ponoszenia kosztów. Cała renta lub emerytura w tej sytuacji jest zarówno przychodem jak i dochodem do podatnika. Niekorzystne zasady ustalania dochodu obowiązują także osoby uzyskujące dochód ze stosunku pracy. W tym przypadku założono, że jeżeli dana osoba uzyskuje dochód z jednego stosunku pracy, to koszt uzyskania dochodów w skali miesiąca wynosi 0,25% kwoty górnego limitu pierwszego przedziału podatkowego (nieco ponad 1000 PLN w skali roku).
Najbardziej korzystne zasady ustalania dochodu przyjęto w odniesieniu do osób uzyskujących dochód z umowy o dzieło i umowy-zlecenia. W przypadku umowy o dzieło przyjęto, że zryczałtowany koszt uzyskania przychodu z tytułu korzystania przez twórców z praw autorskich wynosi 50% tych przychodów, a w przypadku uzyskiwania przychodu z innych umów o dzieło i umowy-zlecenia 20% tychże przychodów. Najczęściej rzeczywisty koszt uzyskania przychodu w przypadku osób uzyskujących przychód z umowy o dzieło lub um-zl jest zdecydowanie niższy. Osoby fizyczne uzyskujące dochód z tych umów w rzeczywistości uzyskują zatem dochód znacznie wyższy od dochodu podatkowego, od którego płacą należny podatek dochodowy od osób fizycznych.
W przypadku osób fizycznych uzyskujących dochód z pozarolniczej działalności gospodarczej bierze się pod uwagę rzeczywiste koszty uzyskania przychodów. Zarówno przychody jak i koszty uzyskania przychodów osób prowadzących pozarolniczą działalność gosp. są ustalane albo na podstawie ksiąg rachunkowych lub też podatkowej księgi przychodów i rozchodów.
Większość wpływów z podatków dochodowych stanowi dochód budżetu państwa. W podatkach dochodowych mają jednak udział jednostki samorządu terytorialnego. Udział gmin wynosi 27,6% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy, a w przypadku gmin górniczych 32,6% wpływów. Gminy mają 5% udział we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych mających siedziby na terenie gminy. Powiaty mają udział w wysokości 1% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na ich terenie. Województwa natomiast 1,5% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych i 0,5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych.
W Polsce od 92r, mamy dwa podatki dochodowe: od osób fizycznych o prawnych.
Podatek dochodowy od osób prawnych od 1.01.92r regulowany jest ustawą z 15.II.92. Podatek ten istniał już w ostatnim okresie gospodarki planowanej centralnie. Podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem progresywnym. Od 98r obowiązują w tym podatku stawki 19, 30 i 40%. W porównaniu z Polską w większości krajów UE dochody od osób fizycznych są opodatkowane wg skali znacznie bardziej progresywnej.
Podatki od osób fizycznych w wybranych krajach UE:tabelka
W wielu państwach Europy dochody najniższe są opodatkowane niższą stawką niż w Polsce. są opodatkowane znacznie wyższą stawką niż w Polsce. Podatek dochodowy od osób prawnych jest podatkiem o skali proporcjonalnej. Wysokość podatku jest zatem wprost proporcjonalna do dochodu podatnika. W latach 92-96 dochody osób prawnych były opodatkowane stawką w wysokości 40%. Od 97 stawka w omawianym podatku jest systematycznie obniżana – o 2 a w 2000 o 4%. W latach 2001-02 stawka wynosi 28%. W 2003 24% a w 2004 ma wynosić 22%. Tutaj udało się przeforsować postulat obniżenia docelowej stawki do poziomu 22%
W porównaniu z Polską dochody od osób prawnych w krajach wysoko rozwiniętych są opodatkowane znacznie wyższą stawką
Podstawowe stawki podatku od osób prawnych w wybranych krajach wysoko rozwiniętych:tabelka
Podatki dochodowe są wymierzane na podstawie deklaracji podatkowej w corocznie składanej przez podatników. W związku z tym podatki te stwarzają możliwość zaniżania obowiązku podatkowego poprzez zatajenie niektórych ¼ródeł dochodów lub zaniżenie ich wysokości. Niebezpieczeństwo to dotyczy głównie podatku dochodowego od osób fizycznych. Dlatego podatki dochodowe wymagają sprawnego systemu kontroli wiarygodności składanych zeznań podatkowych. W tych podatkach, a zwłaszcza w podatku dochodowym od osób fizycznych fiskus powinien przyjąć założenie, że każdy podatnik może być oszustem podatkowym.
Pomimo możliwości nadużyć ze strony podatników podatki dochodowe stanowią obecnie jedno z podstawowych ¼ródeł dochodów publicznych. Powszechność ich stosowania wynika z przeświadczenia, że są to podatki najbardziej sprawiedliwe. Uwzględniają one bowiem zdolność podatkową podatników. Zakłada się w nich, że zdolność ta rośnie wraz ze wzrostem ich dochodów.
Podatki od wydatków nazywane podatkami konsumpcyjnymi
Ich podatnikami są jednostki gospodarcze dokonujące obrotu towarami i usługami, natomiast faktyczny ciężar omawianych podatków ponoszą nabywcy finalni towarów i usług, którymi są gospodarstwa domowe. Podatki od wydatków są zatem bardzo niekorzystne dla gospodarstw domowych i przyczyniają się one do obniżenia poziomu dobrobytu społecznego. W Polsce od 5 lipca 1993r. istnieją dwa nowoczesne podatki od wydatków: podatek od towarów i usług i podatek akcyzowy.
Podatek od towarów i usług jest polskim wariantem podatku od wartości dodanej. Koncepcję teoretyczną podatku od wartości dodanej opracował 1919r. Niemiec Siemens, a sam podatek po raz pierwszy został zastosowany we Francji w 1954r. Jego zalety spowodowały, że obecnie jest on stosowany prawie na całym świecie, nawet w Rosji. Omawiany podatek nie jest jedynie stosowany w USA.
Podatek od towarów i usług jest najbardziej wydajnym podatkiem w Polsce. Jego wyjątkowa wydajność wynika z powszechności oraz jest spowodowana tym, że stawka podstawowa w wysokości 22% jest jedna z najwyższych na świecie.
Stawki podatku od wartości dodanej w wybranych krajach:tabelka
Podatek akcyzowy
Jest selektywnym podatkiem konsumpcyjnym. W Polsce omawianym podatkiem opodatkowano 19 grup wyrobów, z pośród których największe dochody z podatku akcyzowego przynoszą wyroby spirytusowe, paliwa, tytoń, piwo, wino i samochody osobowe. Wyroby akcyzowe najpierw opodatkowane są akcyzą a następnie dodatkowo podatkiem od towarów i usług. Podatek ten podnosi podstawę opodatkowania w podatku od towarów i usług. Jest trzecim pod względem wydajności podatkiem w Polsce. Udział tego podatku w dochodach budżetu państwa wynosi około 20%. Sama akcyza od paliw silnikowych stanowi 9% dochodów ogółem budżetu państwa
PODATKI POŁREDNIE I BEZPOŁREDNIE ORAZ ZJAWISKO PRZERZUCALNOŁCI PODATKÓW
Według ¼ródła pokrycia podatki dzielimy na bezpośrednie i pośrednie. Podatkami bezpośrednimi są takie podatki, których ciężar w całości ponoszą sami podatnicy. Do podatków bezpośrednich zaliczamy przede wszystkim podatki dochodowe. Tradycyjnie za takie podatki są uznawane także podatki przychodowe, jednakowoż ich bezpośredniość niekiedy budzi wątpliwości. Podatki majątkowe są podatkami bezpośrednimi tylko wówczas, gdy ich podatnikami są osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej. Takie osoby nie mają bowiem możliwości przerzucenia podatków majątkowych na osoby trzecie.
Podatkami pośrednimi są takie podatki, które wprawdzie płacone są przez podatników lecz ich ciężar w całości lub części ponoszą osoby trzecie. W przypadku omawianych podatków podatnicy pośredniczą w przekazaniu części lub całości należnego podatku od osób trzecich do władzy publicznej. Do podatków pośrednich zaliczamy przede wszystkim podatki od wydatków czyli konsumpcyjne tj. podatek VAT i akcyza. Są nimi także cła, składka ubezpieczenia społecznego płacona przez pracodawców, składka na fundusz pracy oraz składki i wpłaty na inne fundusze celowe, jeżeli są one uwzględniane w kosztach podatników i mają charakter przymusowy.
Podział podatków na bezpośrednie i pośrednie wiąże się ze zjawiskiem przerzucania podatków. Podatkami bezpośrednimi są podatki nieprzerzucalne, a podatkami pośrednimi podatki przerzucalne. W gospodarce rynkowej podatnicy przerzucają podatki pośrednie zarówno w przód jak i i wstecz. Z przerzucaniem podatków w przód mamy do czynienia wówczas, gdy podatnik, na którego nałożono dany podatek, przerzuca jego ciężar na swoich odbiorców poprzez podniesienie ceny sprzedawanych towarów i usług. Odbiorcy postępują w analogiczny sposób. W rezultacie w skali gospodarki narodowej występuje szczególnego rodzaju łańcuch przerzucania wszystkich podatków pośrednich do przodu. Na końcu tego łańcucha znajdują się osoby fizyczne, które ponoszą cały ciężar wszystkich podatków pośrednich ze wszystkich faz produkcji i dystrybucji. Podatki pośrednie są wyjątkowo wysokie w Polsce i w rezultacie przyczyniają się do obniżenia poziomu życia w naszym kraju. Podatki pośrednie w gospodarce rynkowej mogą być jednak przerzucone przez podatników również wstecz, poprzez obniżenie ceny nabywanych towarów i usług oraz obniżenie pracownikom wynagrodzenia za pracę. Lokalni monopoliści w zakresie nabywanych towarów od rolników (cukrownie, mleczarnie, zakłady mięsne, zbożowe) obniżając cenę nabywanych surowców rolniczych mogą w całości przerzucić podatki pośrednie na rolników. Pracodawcy przerzucają podatki pośrednie na pracowników, nie podnosząc im wynagrodzenia przez dłuższy okres, niekiedy wieloletni, pomimo wzrostu cen towarów i usług. Przebieg zjawiska przerzucania podatków i jego konsekwencje są różne w zależności od warunków rynkowych. W gospodarce rynkowej dochodzi do podziału ciężaru opodatkowania podatkami pośrednimi między sprzedawców i nabywców. Podział ten jest uzależniony od elastyczności cenowej podaży i popytu. Gdy popyt jest sztywny (np. na chleb), a podaż doskonale elastyczna, wówczas cały ciężar podatków pośrednich ponoszą nabywcy. W odwrotnej sytuacji, gdy podaż jest sztywna, a popyt doskonale elastyczny, wówczas cały ciężar podatkowy ponoszą sprzedawcy. Pozycja monopolistyczna podatnika w zakresie sprzedawanych towarów i usług znakomicie ułatwia mu przerzucanie podatków pośrednich do przodu, na nabywców. Takie monopole występują m.in. w gospodarce komunalnej.
Możliwości przerzucania podatków pośrednich są uzależnione także od elastyczności samego podatnika oraz jego odbiorców i dostawców. Dana jednostka gospodarcza jest elastyczna wówczas, gdy charakteryzuje się przewagą kosztów zmiennych nad stałymi. W takiej jednostce łatwo jest przerzucić w całości lub w części podatki pośrednie na nieelastycznych odbiorców i dostawców.
Podane prawidłowości odnoszą się także do przerzucania ceł. W Polsce cła są wprawdzie płacone przez importerów, lecz ich ciężar najczęściej w całości ponoszą odbiorcy towarów importowanych. Elity sprawujące władzę powinny dążyć do zachowania odpowiedniej proporcji między przerzucalnymi podatkami pośrednimi, a nieprzerzucalnymi podatkami bezpośrednimi. W Polsce w latach ’90 systematycznie rosła przewaga podatków pośrednich nad bezpośrednimi. Ich dominację podatków pośrednich w polskim systemie podatkowym możemy wyjaśnić zaletami i wadami omawianych grup podatków:
Zalety i wady podatków pośrednich z punktu widzenia fiskusa
Zalety podatków pośrednich:
Podstawową zaletą podatków pośrednich jest mała świadomość osób fizycznych w Polsce, że w całości ponoszą one ciężar tych podatków. Dzięki tej małej świadomości podnoszenie omawianych podatków z reguły nie powoduje żadnej reakcji ani samych podatników ani tez osób trzecich. Podatnicy nie protestują, gdyż i tak omawiane podatki przerzucą na osoby trzecie Osoby trzecie również nie protestują, gdyż w większości przypadków są nieświadome, że w całości ponoszą ich ciężar.
Podatki pośrednie charakteryzują się znaczną wydajnością. Najbardziej wydajnym podatkiem w Polsce jest podatek od towarów i usług, a podatek akcyzowy jest trzecim pod względem wydajności.
Podatki pośrednie charakteryzują się szybkością poboru i systematycznością wpływów podatkowych. Największą szybkością poboru charakteryzuje się podatek akcyzowy. Producenci wyrobów akcyzowych codziennie wpłacają zaliczkę na ten podatek. Podatnicy podatku akcyzowego ostatecznie rozliczają się z urzędem skarbowym za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia następnego miesiąca. Również podatnicy VAT rozliczają się z urzędem skarbowym z omawianego podatku za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia następnego miesiąca. Rozliczenie to dotyczy różnicy między podatkiem należnym a naliczonym. Podatkiem należnym jest podatek od sprzedawanych przez podatnika towarów i usług. Figuruje on w fakturach wystawionych przez podatnika. Podatkiem naliczonym jest natomiast podatek od zakupów dokonanych przez podatnika. Figuruje on w fakturach otrzymanych przez podatnika.
Wpływy z podatków pośrednich charakteryzują się znaczną stabilnością. Podatki te obciążają bowiem konsumpcję, która jest mało podatna na wahania koniunkturalne. Podatki pośrednie przynoszą budżetowi państwa stosunkowo wysokie dochody również w okresie stagnacji i recesji.
Wady podatków pośrednich:
Podstawową wadą podatków pośrednich jest ich niesprawiedliwość. Omawiane podatki w największym stopniu obciążają gospodarstwa domowe o najniższych dochodach, a w najmniejszym gospodarstwa o najwyższych dochodach. Ciężar opodatkowania podatkami pośrednimi mierzony jest udziałem omawianych podatków w dochodzie rozporządzalnym gospodarstwa domowego. GD o najniższych dochodach ponoszą najwyższy ciężar podatków pośrednich z dwóch względów:
prawie cały uzyskany dochód przeznaczają na konsumpcję, która jest opodatkowana podatkami pośrednimi, natomiast gospodarstwa o wysokich i średnich dochodach, część dochodu przeznaczają na oszczędności, które są wolne od podatków pośrednich
gospodarstwa domowe o najniższych dochodach charakteryzują się względnie wysoką konsumpcją wyrobów spirytusowych, piwa, wina i wyrobów tytoniowych, a więc wyrobów opodatkowanych wysokimi podatkami pośrednimi
Wady podatków pośrednich CD
Podatki pośrednie hamują rozwój działalności gospodarczej. Powodują one wzrost cen towarów i usług, co przyczynia się do spadku popytu na te towary i usługi. W rezultacie jednostki gospodarcze zmuszone są ograniczyć skalę prowadzonej działalności gospodarczej do obniżonego popytu wysokimi podatkami pośrednimi.
Podatki pośrednie obniżają płynność finansową jednostek gospodarczych. Płynność ta wyraża się w ich zdolności do terminowego regulowania zobowiązań bieżących. Obowiązek podatkowy w najważniejszych podatkach pośrednich, jakimi są podatek od towarów i usług i akcyzowy, najczęściej powstaje przed rzeczywistym otrzymaniem należności za sprzedane towary i usługi. Podatnicy zmuszeni są zapłacić obydwa podatki, mimo że nie otrzymali należności za sprzedane towary i usługi.
Podatki pośrednie obniżają konkurencyjność polskich towarów, nie tylko na rynkach międzynarodowych, lecz również na rynku krajowym. Konkurencyjność tę w przypadku Polski w największym stopniu obniża relatywnie wysoka składka ubezpieczenia społecznego i inne narzuty na płacę.
Koszty poboru podatków pośrednich, a zwłaszcza podatku od towarów i usług, są relatywnie wysokie. Podatek od towarów i usług jest bowiem płacony również przez bardzo drogie jednostki gospodarcze. Z omawianego podatku są zwolnieni podatnicy, których przychody ze sprzedaży łącznie z eksportem w poprzednim roku podatkowym nie przekroczyły 10000€.
Zalety podatków bezpośrednich na przykładzie podatków dochodowych
Podstawową zaletą omawianych podatków jest ich sprawiedliwość. Podatki dochodowe umożliwiają dostosowanie ciężaru podatkowego do zdolności podatkowej podatników. W podatkach tych zakłada się, że zdolność ta rośnie wraz ze wzrostem ich dochodu. Aby jednak podatki dochodowe były naprawdę sprawiedliwe w społeczeństwie powinny dominować postawy obywatelskie oraz powinien istnieć sprawny, nie podatny na korupcję aparat podatkowy. Oszustwa podatkowe zwłaszcza w podatku dochodowym od osób fizycznych, bardzo rozpowszechnione w Polsce, poważnie osłabiają omawianą zaletę podatków dochodowych.
Podatki dochodowe zwiększają poczucie obywatelskiej odpowiedzialności za państwo oraz za dochody i wydatki publiczne. Podatnicy uczciwie płacący podatki dochodowe domagają się, aby środki publiczne pochodzące z tych podatków były racjonalnie wykorzystane na cele przez nich aprobowane. W Polsce mamy wiele przypadków przeznaczania środków publicznych na cele nie aprobowane przez podatników.
Podatki dochodowe odznaczają się dużą wydajnością. Podatek dochodowy od osób fizycznych jest drugim pod tym względem w Polsce, a dochodowy od osób prawnych czwartym.
Podatki dochodowe w gospodarce rynkowej pełnią funkcje automatycznych stabilizatorów koniunktury. Samoczynnie ograniczają one wahania cykliczne tejże gospodarki.
Wady podatków bezpośrednich na przykładzie podatków dochodowych
Podstawową wadą jest ich ostentacyjne forma. W skrajnych przypadkach omawiane podatki są przyjmowane w świadomości podatników jako konfiskata części uzyskanego dochodu, a nawet jako okradanie przez państwo. Z tego względu omawiane podatki, zwłaszcza podatek dochodowy od osób fizycznych, przy wysokich stawkach podatkowych stwarzają silną pokusę do oszustw podatkowych i część podatników tej pokusie ulega.
Wpływy z omawianych podatków następują niesystematycznie i z pewnym opó¼nieniem. Podstawowym okresem obrachunkowym w omawianych podatkach jest bowiem rok podatkowy. W ciągu roku podatnicy wpłacają miesięczne zaliczki na podatek dochodowy. Gdy jednak w danym roku podatkowym suma miesięcznych zaliczek jest niższa od należnego podatku wówczas fiskus ponosi stratę, która jest tym wyższa, im wyższa jest stopa inflacji.
Niektóre kategorie podatników są niezwykle rygorystycznie opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych (osoby uzyskujące dochód ze stosunku pracy), natomiast inne kategorie osób stosunkowo łatwo mogą ukryć przed fiskusem niektóre ¼ródła dochodów lub zaniżyć ich wysokość, a fiskusowi trudno jest dowieść, że popełnili oszustwa podatkowe. Z tego względu największe możliwości ukrycia niektórych ¼ródeł dochodów maja przedstawiciele niektórych wolnych zawodów np. ginekolodzy, architekci, adwokaci.
Podatki dochodowe charakteryzują się najbardziej złożona konstrukcją, dlatego też stawiają wysokie wymagania pracownikom aparatu podatkowego.
Poszczególne zalety i wady, zarówno podatków pośrednich jak i bezpośrednich, przejawiają się z różnym natężeniem w poszczególnych krajach. W krajach Trzeciego Łwiata, prawosławnych i katolickich, gdzie skłonność do oszustw podatkowych jest wysoka uwidaczniają się wady podatków bezpośrednich, dlatego też w systemach podatkowych tych krajów dominują podatki pośrednie. W wysoko rozwiniętych krajach zachodnich dąży się do zachowania równowagi między tymi dwoma grupami podatków. Podatki dochodowe mają największe znaczenie w amerykańskim systemie podatkowym.
Systemy podatkowe i ich struktura
Na system podatkowy składa się ogół podatków pobieranych w danym państwie w danym czasie pod warunkiem, że podatki te tworzą pewną spójną całość. Powinny być one zatem wzajemnie zharmonizowane. Istniejące i potencjalne systemy podatkowe dzielimy na racjonalne i historyczne. Racjonalnymi systemami podatkowymi są takie systemy, które są budowane w całości i jednorazowo i w jednym momencie wdrażane w danym kraju. Wszystkie podejmowane dotąd próby wdrożenia racjonalnego systemu podatkowego zakończyły się niepowodzeniem. Idea skonstruowania i wdrożenia takiego systemu jest bowiem ideą utopijną. Nie ma jednego racjonalnego systemu podatkowego. Inaczej wyobrażają sobie taki system zwolennicy doktryn neoliberalnych, a inaczej zwolennicy doktryn socjaldemokratycznych. W warunkach demokracji parlamentarnej zmiana elit sprawujących władzę wiąże się często z reformą systemu podatkowego. Z tego względu systemy podatkowe w wielu krajach charakteryzują się małą stabilnością. Historycznymi systemami podatkowymi są takie systemy, które ukształtowały się drogą ewolucyjnych przemian, z poszanowaniem tradycji, a nawet przyzwyczajeń. I w taki sposób powstał również polski system pod
|
|
|
Zaloguj się, żeby móc dodawać komentarze.
|
|
|
Dodawanie ocen dostępne tylko dla zalogowanych Użytkowników.
Proszę się zalogować lub zarejestrować, żeby móc dodawać oceny.
Brak ocen.
|
|
|
|
