Mapa Serwisu
|
| Historia gospodarcza |
|
Admin dnia grudzie 09 2006 17:09:47
|
Historia gospodarcza
I. Historia gospodarcza powszechna
1. Periodyzacja dziejów powszechnych
-Periodyzacja - podział czasu
a)ery - żydowska, biznatyjska, grecka, rzymska, dionizyjska=chrześcijańska, mahometańska
b)praktyczna (typowa) starożytność, średniowiecze, czasy nowożytne, czasy najnowsze
c)marksistowska (według sposobów produkcji) - przejścia ewolucyjne lub rewolucyjne
- wspólnota pierwotna
- niewolnictwo
- feudalizm
- kapitalizm
- socjalizm (komunizm)
d)stadia rozwoju
-Walta Rostowa
-społeczeństwo tradycyjne (wysokie zatrudnienie w rolnictwie 75%, hierarchia społeczna, mała wydajność)
-społeczeństwo przejściowe (zmiany w technice, produkcji, polityce, wartościach)
-start gospodarczy (gwałtowny bodziec - np. maszyna parowa, kolej)
-społeczeństwo dojrzałości (gospodarka zdolna do produkcji niemal wszystkiego w wyniku startu gosp. )
-społeczeństwo masowej konsumpcji (produkcja i konsumpcja wszystkiego czego chce)
-Andre Piettre’a
-epoka tradycyjna - gospodarka uzależniona i podporządkowana polityce, tradycji i religii
-epoka wolności - gospodarka niezależna (liberalizm i wyzysk)
-epoka etatyzmu i techniki - gospodarka kierowana (kapitalizm kierowany, socjalizm)
2. Charakterystyka epoki wspólnoty pierwotnej. Neolityczna rewolucja rolnicza
Wspólnota pierwotna przypada na epokę kamienną, która dzieli się na:
-paleolit (1000 000 - 14 000 p. n. e. ) - zbieractwo i łowiectwo
-mezolit (14 000 - 8 000 p. n. e. )
-neolit (8 000 - 4 000 p. n. e. ) - rewolucja rolnicza - na Bliskim Wschodzie, uprawa zbóż= tryb osiadły, w konsekwencji: społeczny podział pracy, rozkład wspólnoty pierwotnej, wzrost liczby ludności, powstają osiedla, miasta, państwa i pierwsze nierówności
3. System niewolniczy w starożytności i przyczyny jego upadku
Niewolnictwo:
-patriarchalne (podleganie władzy najstarszego w rodzie)
w tym azjatycki sposób produkcji - ziemia własnością monarchy, ludność wiejska tylko formalnie wolna, w rzeczywistości niewolnicy posiadający ochronę prawną
-klasyczne (niewolnik - narzędzie mówiące -Grecja, państwa hellnistyczne, Rzym)
Epoka brązu: -radło, prywatna własność ziemi, monarchia despotyczna(Mezopotamia, Persja, Syria, Palestyna)
Grecja: a)Wielka kolonizacja (VIII-VI p. n. e. ) rozwój handlu(w tym niewolnikami), , rzemiosła
b)Ateny - demokracja dla ludzi wolnych, niewolnicy pracowali w warsztatach rzemieślniczych
c)Sparta - 3 klasy: spartiaci (wojsko), periojkowie (ludzie wolni pracujący), helioci (niewolnicy)
Rzym: -wielkie majątki ziemskie (latyfundia) w których pracowali niewolnicy pochodzący z wojen
-potem maleje podaż niewolników (brak wojen), pojawiają się kolonowie(wolni dzierżawcy)
-313r. edykt mediolański - równouprawnienie chrześcijaństwa (uderzenie formalne(?) w niewolnictwo)
4. Geneza i istota gospodarki feudalnej w Europie
Geneza feudalizmu: regres gospodarki w V-VIIw. (cofnięcie się rozwoju cywilizacyjnego, upadek miast, zamknięty charakter gospodarowania=gospodarka naturalna ograniczająca się do rolnictwa). Rozwinął się na Zachodzie(Francja-najpełniej), im dalej na wschód tym mniej; także w Chinach (tam niedziedziczono ziemi)
Istota feudalizmu: a)ustrój społeczno-polityczny opierający się na prawnej zależności (hierarchicznej)
jednostek oraz na systemie lennym
b)ustrój społeczno-gospodarczy opierający się na podzielonej własności ziemi (własność zwierzchnia i użytkowa) i poddaństwie chłopów(gruntowe, osobiste, sądowe) , skutkiem czego była renta feudalna
Renty feudalne: -naturalna (danina)
-odrobkowa (pańszczyzna)
-czynszowa (dzierżawa)
Cechy feudalizmu: -dominacja gospodarki naturalnej
-decentralizacja rynków towarowych
-system stanowy (podległość społeczno-gospodarcza jednych grup innym=drabina społecznych zależności)
Senior i wasale: -związani lennem(senior broni wasali, wasale płacą lenna, służą w armii i wykupują seniora)
5. Gospodarka europejska we wczesnym średniowieczu( V - X w. )
a)regres gospodarki (V-VIIw. patrz wyżej)
b)ożywienie gospodarcze(VIII-Xw. )
-renesans karoliński - zreformowany system pieniężny, procesy osadnicze, rozwój handlu, dwupolówka
-zakony - rozwój życia umysłowego i gospodarczego
6. Ekspansja gospodarcza Europy XI-XIIIw. (rolnictwo, osadnictwo, rola krucjat)
a)rolnictwo i jego intensyfikacja -zagospodarowywanie puszcz i nieużytków, nowa technika(ciężki pług, zaprzęg z chomontem, nawożenie obornikiem), trójpolówka(wzrost o 1/6 w stosunku do dwupolówki)
-dzięki Maurom młyny, wiatraki, ulepszono sukiennictwo i obróbkę żelaza, kamienia, drewna
b)osadnictwo (głównie niemieckie) - na nowe tereny(karczowanie) i na wschód (Polska, Bałkany), aktywizacja niemieckich zakonów rycerskich i kupców - postęp w Europie środkowo-wschodniej
c)krucjaty-przyczyny: -rozwój kultury, gospodarki=ekspansja polityczna(reconqiusta, powstanie Cesarstwa £acińskiego); rozbicie feudalne (rycerze bez ziemi); odwołanie się od altruistycznych i materialistycznych postaw społeczeństwa (zbawienie=obrona miejsc św. i bogactwa wschodu)
-skutki: -straty ludzkie, wzmocnienie roli papiestwa, zetknięcie się z kulturami wschodu(arabską i bizantyjską)-rolnictwo (nawadnianie, jedwab, morele, brzoskwinie, pomarańcze)
-technika (wiatraki, młyny, stal, papier, proch, szkło witrażowe)
-nauka(astronomia, medycyna, alchemia, geografia, starożytna literatura)
-handel lewantyński miast włoskich ze wschodem. Instytucje spółki, maklerów, pieniądz złoty, kredytów=przyspieszenie rozwoju miast zachodnioeuropejskich
7. Rozwój miast europejskich w okresie średniowiecza
Rozwój miast, handlu i rzemiosła - XII do pocz. XIVw.
Miasto: -handel(lokalny, dalszy, tranzyt), obrona, produkcja
-początek przejść od feudalizmu do kapitalizmu
-wolność dla chłopa, własne sądownictwo
Tworzenie się miast: -na miejscu dawnych rzymskich
-ośrodek władzy feudalnej bąd¼ kościelnej potem możliwość wykupu(1077 - Cambraa)
-na drodze powstań o prawa miejskie i samorząd(Flandria, Lombardia) z wójtem na czele
-osadnictwo terenów niezasiedlonych
Osadnictwo na prawie: -magdeburskim (niemieckim) kodyfikacja, renta czynszowa
-lubeckim
-chełmińskim (polskim) odmiana lubeckiego „wolnych gości”, renta odrobkowa
1257r. - prawa miejskie Krakowa
8. Organizacja i rozwój rzemiosła średniowiecznego
Rzemiosło średniowieczne odsuwane przez bogatych patrycjuszy zorganizowało się w przymusowe zrzeszenia jednej specjalności zwane cechami.
Funkcje cechu: -produkcyjna(kontrola ilości i jakości, pozyskanie i rozdział surowca, zbyt)
-szkoleniowe(kontrola kształcenia, egzaminy dla czeladników)
-religijne(udział w ceremoniach)
-militarne(obrona wyznaczonych części obwarowań miasta)
-towarzysko-kulturalne(wspólne imprezy)
-samopomocowe(pomoc dla wdów i sierot, akcje filantropijne)
Cech zwalczał niezrzeszonych(partaczy, fuszerów, sturarzy) i pilnował tajemnicy produkcji. Statuty cechowe określały przynależność, funkcjonowanie i warunki mistrzostwa(nauka, majsterszyk, wędrówka, majątek i urodzenie)
Od XIVw. pojawia się nakład(chałupnictwo) we Włoszech i we Flandrii. Nakładca skupywał surowiec, dawał do przerobu rzemieślnikom, płacąc za pracę, na następnie sam sprzedawał produkt(sukno, jedwab). Od XVw. we Florencji pojawia się manufaktura - podział pracy.
9. Handel średniowieczny - organizacja, drogi handlowe
Handel: -lokalny
-tranzytowy, prawo składu częściowego lub całkowitego(sprzedaż całego towaru, pozostawienie na składzie miejskim lub sprzedaż części, handel przez pewien czas), przymus drogowy(komory celne feudałów)
Organizacje kupieckie: -gildie(kupcy z jednego miasta)
-hanzy(kupcy z różnych miast)
-faktorie(dzielnice kupców obcych w danym mieście), bez pośrednictwa maklerów
Wyjątek od reguł: -jarmarki szampańskie we Flandrii, Brugii (spotkanie kupców lewantyńskich i hanzeatyckich
Szlaki handlowe: a)lewantyński (M. Łrodziemne handel Europy z B. Wschodem)-walki Genui z Wenecją
b)Hanza (M. Bałtyckie)-związek miast z Lubeką na czele zmonopolizował handel Europy Zachodniej(Holandia, Anglia) ze Wschodnią(Polska, Rosja, Niemcy)-zwalczano Duńczyków, Norwegów, Holen.
c)N-S(łączenie powyższych) - jarmarki, szlak bursztynowy
Handel: -potępiany przez Kościół (zajmowali się nim więc źydzi) - doktryna kanoniczna
-Tomasz z Akwinu(XIIIw. ) dopuścił zysk kupiecki z ceny godziwej
-pierwszy bank - w Wenecji 1156r. weksel, kredyt, lombard
-popyt na pieniądz (srebry-obrót wewnętrzny, złoty-handel międzynarodowy)
10. Stanowy podział społeczeństwa feudalnego
Stany: -duchowny (otwarty, kultura, oświata, handel, krucjaty)
-rycerski (zamknięty, walka, administracja, moralne ideały, ziemia=władza)
-mieszczański(raczej otwarty)
-patrycjat(kupcy, bankierzy)
-pospólstwo(mistrzowie, czeladnicy, przekupnie)
-plebs(bez praw miejskich(najemni robotnicy, ludzie lu¼ni-wałesy, żebracy, nierządnice, przestępcy)
-chłopski(wg majątku-pełnorolni, zagrodnicy, bezrolni, najemnicy, rzemieślnicy; wg prawa-poddani lub wolni)
11. Istota kryzysu XIV w.
Upadek ostatniej twierdzy krzyżowców Akka w 1291r. Wielka schizma zachodnia i antypapieże(1378-1417). Upadek Konstantynopola 1453r. (Bizancjum-biurokracja, korupcja, zerowy przyrost naturalny).
Klęski głodu podczas nieurodzajów (1315, 1317) - zwiększano areał, a nie wydajność. 1348r. -dżuma z Bliskiego Wschodu atakuje Włochy, Francję, Anglię, Niemcy i Norwegię. ”Czarna śmierć” zabiera ok. 1/3-1/2 ludności. Kryzys polegał na spadku zaludnienia wsi(pustki), co wywoływało spadek produkcji żywności, spadek ludności w mieście, spadek produkcji w mieście, zmniejszenie się dochodów feudałów, upadek rycerstwa(raubitterzy), zahamowanie osadnictwa w Europie środkowo-wschodniej.
Wojna stuletnia(1337-1453) wywoływała zaburzenia społeczne(żakeria we Francji 1358, w Anglii powstanie Wata Tylera(i lollardów) 1381, powstanie Jacka Cade’a 1450r. ), także zaburzenia w miastach. Wojny dodatkowo wyniszczały. Kryzys ten w zasadzie nie dotknął Europy środkowo-wschodniej - rozwój Polski, Czech, Węgier.
12. Ekonomiczne konsekwencje wielkich odkryć geograficznych(podboje kolonialne, rewolucja handlowa i cen)
Przyczyny: -ekonomiczne(brak kruszców, przeludnienie Europy)
-religijne(nawracanie niewiernych=ogniem i mieczem + ekspansjonizm)
Przebieg: -Henryk źeglarz-Zatoka Gwinejska
-Bartłomiej Diaz(1488)-Przylądek Dobrej Nadziei
-Krzysztof Kolumb(12 X 1492)-Ameryka
-Vasco da Gama(1498)-Indie
-Pedro Cabral(1500)-Brazylia
-Ferdynand Magellan(1519-1522)-opłynięcie świata
Podboje kolonialne: -Hiszpanii do poł. XVIw. : Antyle, Kubę, Meksyk(Ferdynand Cortez niszczy Azteków), Peru(Inków wyciął Franciszek Pizarro), Filipiny, Ameryka Łrodkowa. Kolonizacja; Indianie ludność poddana i ewangelizowana lub eksterminowana. 1545 - pierwsza kopalnia srebra-srebrne floty.
-Portugalii Faktorie na wybrzeżach Afryki(Angola, Mozambik, Zanzibar), Indiach(Goa, Kalikat), Brazylii, Molukki, Sumatra, Chiny(Makao), Japonia(Nagasaki). Handel korzenny; brak ludności do kolonizacji i podporządkowania zdobytych terenów.
Konsekwencje odkryć:
a)złoty wiek Hiszpanii (i połączonej z nią potem Portugalii) - dobrobyt jednak zmarnowano na wojny
b)dualizm gospodarczy
c)rewolucja handlowa: -globalizacja gospodarki(handel trans oceaniczny, zwiększenie przestrzeni handlu)
-nowe centra handlowe(Lizbona, Kadyks, Sewilla, Antwerpia)
-towary kolonialne, powiększenie się asortymentu towarów, zwiększenie się wolumenu(skali) towarów
-wzrost roli kupca osiadłego; system księgowości kupieckiej i bilansowania majątku(księgowość dwustronna)
-nowożytne niewolnictwo(assiento=monopol handlu Murzynami hiszpański do 1713r. )
d)rewolucja cen=inflacja monetarna=spadek wartości pieniądza przez napływ kruszców do Europy
-inflacja kruszców(spadek wartości srebra)
-nożyce cen(szybciej rosną ceny żywności niż art. przemysłowych)
-wzrost popytu na żywność (import z Europy środkowo-wschodniej) - wzrost liczby ludności
13. Zróżnicowanie rozwoju rolnictwa europejskiego w XVIw. (dualizm agrarny, refeudalizacja)
Dualizm agrarny: analogicznie do dualizmu gospodarczego Europy rolnictwo rozwijało się różnie:
-Europa Zachodnia: intensyfikacja rolnictwa(podniesienie wydajności), początki kapitalizmu w rolnictwie(patrz Anglia)
-dzierżawa ziemi, praca najemna
-komasacja gruntów
-w Anglii ogradzanie-ziemie pana lub gospodarstwa farmerskie
-indywidualne rozporządzanie ziemią
-konwersja na opłacalną produkcje (hodowlę owiec), powiązanie z przemysłem(sukienniczym)
-specjalizacja - import (zboża ze strefy bałtyckiej)
-spadek siły roboczej w rolnictwie, sekularyzacja ziemi(protestantyzm)
-Europa Wschodnia: refeudalizacja(powrót do feudalizmu)
-uzależnienie chłopów=wtórne poddaństwo
-renta odrobkowa(pańszczyzna), wymiar minimalny Polska 1520, Węgry 1548
-gospodarka folwarczno-pańszczy¼niana
-produkcja na eksport zboża(Polska, Rosja-potem), piwa(Czechy), bydła(Węgry), uzależnienie od Zachodu
-dwa modele folwarków: na rynek zewnętrzny(Polska-handel bałtycki), na rynek wewnętrzny(Rosja-do miast)
14. Rozwój gospodarczy Anglii w XVI-XVIIw.
Rządy Tudorów(Henryk VIII i Elżbieta I): likwidacja własności zakonnej, poparcie dla sukiennictwa, przyjmowanie tkaczy francuskich, popieranie ogradzania, zwalczanie i pomoc „ubogim”, rozbudowa floty morskiej. Rewolucja cromwellowska 1640-1660 i ostatecznie 1688 -odsunięcie Stuartów od władzy-wzrost znaczenia nowej szlachty(gentry) i mieszczaństwa. Początek produkcji stali - węgiel.
Działania morskie: -1553 - Chancellor zakłada Kompanie Moskiewską(próba północnej drogi do Indii)
-1577-1580 sir Francis Drake łupi Hiszpan(srebrna flota), opływa ziemię jako drugi
-korsarze angielscy nękają Hiszpan (John Hawkins, Henry Morgan)-srebrne floty, handel Murzynami
-klęska w 1588 Niezwyciężonej Armady - otwarcie dla Anglii drogi do kolonii
-Walter Raleigh opanowuje 1574-1583 Nową Funlandię, 1585 Wirginię
Kolonie: -Antyle(Jamajka, Barbados, Bermudy, Bahama, Trinidad)
-1607 - założenie Jamestown, 1620 purytanie z „Mayflower” Massachusetts, Maryland(katolicy), Pensylwania(kwakrowie), New Hampshire, Connecticut, Maine; 1664-zdobycie Nowego Amsterdamu(New York), potem Kanada - 1763
-1600 - Kompania Wschodnioindyjska(Surat, Madras, Bombaj-faktorie)
Merkantylizm angielski: -1651r. Akt Nawigacyjny - towar poza europejskie na statkach angielskich, towary europejskie na statkach angielskich bąd¼ statkach kraju który towar wyprodukował - uderzenie w pośrednictwo Holendrów.
Kompanie handlowe: Moskiewska(j. w. ), Wschodnia(1579) z Polską, Skandynawią, Lewantyńska(1581) z Turcją, Kanadyjska(1628)
Handel niewolnikami (w pełni od 1713) na Antyle i do przyszłego USA z tzw. Wybrzeża Niewolniczego.
Akumulacja kapitału doprowadziła w 1694 do założenia Banku Angielskiego(banknoty, depozyty, rachunki bieżące, handel kruszcami)
XVIIIw: ekonomiczna kalkulacja w rolnictwie-płodozmian(z Holandii), r. pastewne, ziemniaki-wzrost w rolnictwie=wzrost produkcji
15. Rozwój gospodarczy Holandii w XVIIw.
Podstawa potęgi i rozwoju: kolonie, handel morski, postęp w rolnictwie i przemyśle.
Handel i kolonie: a)-Cornelis de Houtman(1595) - Jawa
-Indonezja, Japonia(1600), Australia(1627), Tasmania i Nowa Zelandia(1642), Fidżi i Kuryle(1643)-wyprawy
-Kompania Wschodnioindyjska(1602) do handlu z koloniami:
-Jawa, Molukki, Formoza, Malakka, Cejlon(1620-1660)
b)-1621-Kompania Zachodnioindyjska(przejściowo część Brazylii, Manhattan i Nowy Amsterdam, trwalej Surinam(Gujana holen. ) i część Karaibów, 1652-Kraj Przylądkowy w Afryce
c)-handel ze Skandynawią, Polską, Moskwą, Hiszpanią
Postęp w rolnictwie: melioracje, płodozmian(dzięki nowym uprawom), sadownictwo i ogrodnictwo, rybołóstwo
Postęp w przymyśle: przemysł stoczniowy, sukiennictwo, jewabnictwo i lniarstwo
Holendrzy tylko handlowali, nie prowadzili działalności misyjnej, tani fracht. Handel z Japonią, Chinami(herbata od 1610), Persją - konkurencja dla Anglików. Akt Nawigacyjny i wojny zdecydowały o supremacji angielskiej na morzach. Anglia-żelazo, węgiel jako oparcie dla przemysłu. Holandia-rolnictwo, sukiennictwo. Amsterdam-banki(1609), giełda, przemysł.
16. Istota kryzysu XVII stulecia
Kryzys datuje się na lata 1620-1720. Osłabienie tempa wzrostu gospodarczego=kryzys koniunktury światowej. Przyczną były skutki wojen głównie trzydziestoletniej(1618-1648)-obniżenie zaludnienia Niemiec, spadek produkcji rolnej, upadek Hanzy w 1669. Stagnacja w handlu międzynarodowym-dochody pochłonęła wojna. Najsilniej kryzys był odczuwalny w Europie środkowo-wschodniej(Polska, Czechy, Rosja, wschodnia część Niemiec)-wojny(Polska, Rosja), spadek wydajności pańszczzny i jednoczesny spadek koniunktury na płody rolne na Zachodzie-spadek dochodów, upadek miast. Konsekwencjami kryzysu były rewolucje(Anglia-Cromwell, Niderlandy-powstanie Holandii) i powstania chłopskie(Europa wschodnia). W XVIIw. rozwija się jedynie Szwecja(dobre zarządzanie, nowoczesna armia, eksport żelaza)-traci ona na znaczenie w XVIIIw.
17. Teoria i praktyka merkantylizmu w Europie zachodniej
Merkantylizm nie jest systemem ekonomicznym jedynie zbiorem poglądów. Twórcy i przedstawiciele: Jean Bodin, Antoni Montchretien, Jean Colbert, Barthelemy de Laffemas(Francuzi), Tomasz Mun, Tomasz Gresham, Daniel Defoe, William Petty(Anglicy)
Założenie: o bogactwie kraju decyduje zapas kruszców(bulionizm-hiszpański monetaryzm), ale nie zdaje to egzaminu ponieważ kruszce wyciekają poprzez import; dlatego celem powinien być dodatni bilans w handlu zagranicznym aby to osiągnąć należy:
-stosować protekcjonizm celny i ochraniać własnych producentów
-popierać produkcję krajową
-dążyć do autarkii gospodarczej (samowystarczalności)
-popierać kolonializm(podnoszą prestiż i potęgę państwa), wzrost potęgi gospodarczej państwa
-popierać przyrost ludności=polityka pronatalistyczna(prorodzinna?)
-aktywnie kształtować konsumpcję ludności(zmniejszać aby wzrosły inwestycje)
-aby uzyskać powyższe niezbędna jest polityka unifikacyjna(jeden system miar, wag, podatkowy; dobra poczta, system dróg i kanałów)
Merkantylizm: -przemysłowy(kolbertyzm we Francji) najpełniej
-handlowy(Anglia i Holandia) w tych państwach
-kameralizm(Rosja, Austria, Prusy w XVIIIw. - odmiana merktantylizmu opierająca się o dobry system podatkowy, silnego monarchę, ograniczoną konsumpcję ludności i oszczędność)
Francja przez wojny i słaby system podatkowy marnotrawi zyski, Anglia natomiast przeciwnie-rozwija się.
18. Rozwój gospodarczy Francji w XVII-XVIIIw.
a)kolonie: Jacques Cartier w 1535 dociera do Kanady, w poł. XVII Francuzi opanowują Luizjanę, na Antylach posiadają: Gwadelupę, Martynikę i Grenadę. Kompania Wschodnioindyjska(1665) forty na wybrzeżu i handel z Persją. Od poł. XVIII Francuzi zostają wyparci z Indii i Kanady przez Anglików.
b)merkantylizm francuski-Ludwik XIV potrzebował pieniędzy na dwór i wojny-Jean Colbert zostaje ministrem finansów. Polityka przemysłowa-protekcjonizm celny i zakładanie manufaktur z udziałem kapitału państwowego(jedwabnictwo w Lyonie, art. luksusowe)
Poparcie dla rozwoju winnic, hodowli koni, budowie dróg i kanałów(Langwedocki). Zyski były jednak marnotrawione przez Ludwika XIV na dwór i wojny o supremacje europejską. Na inwestycje potrzebne były pieniądze-John Law w 1716 zakłada Bank Emisyjny w Paryżu; brak pokrycia dla banknotów - krach w 1720.
19. Zmiany gospodarcze w Europie środkowowschodniej w XVIIIw. (Rosja, Austria, Prusy; kameralizm)
Kameralizm patrz merkantylizm; stosowany przez Rosję, Austrię i Prusy przyczynił się do wzrostu znaczenia tych państw.
a)Rosja-w ciągu XVIIw. opanowuje Syberię, eksport do Europy jedynie przez zamarzający port w Archangieslku. Pańszczyzna w maksymalnym wymiarze(przywiązanie chłopa do ziemi i właściciela-chłop był tylko „duszą”).
Reformy Piotra I (1689-1725): -konsekwentny merkantylizm: rozwój hutnictwa, sztoczni, budowa kanałów, portów, cła protekcyjne
-nowy, sprawny system podatkowy(tępienie luksusu), tabela rang w wojsku i administracji
-import technologii z Zachodu, rozwój przemysłu wojennego i nauki
-rozwój miast(Moskwa, Petersburg), eksport na Zachód zboże, drewno, len, konopie, żelazo przez Bałtyk
-uzależnienie cerkwi od państwa
-dostęp do Bałtyku i założenie Petersburga po wygranej wojnie północnej ze Szwecją
-wygrana wojna z Turcja dostęp do Morza Azowskiego i Czarnego; ekspansja zakaukaska
-wpływy w Polsce
b)Austria za Marii Teresy(1740-1780) i Józefa II (1780-1790)
Reformy józefińsko-terezjańskie: -skrajny system protekcyjny, nawet prohibicyjny(zakaz importu)-rozwój rodzimego przemysłu
-reformy chłopskie-zniesienie poddaństwa, sądownictwa patrymonialnego
-akcja kolonizacyjna(Węgry, Galicja, Bukowina)
c)Prusy za rządów Fryderyka II Wielkiego (1740-1786) - kameralizm Johanna Justi’ego
-rozwój handlu i manufaktur na potrzeby wielkiej armii
-kolonizacja z zewnątrz osuszanie bagien, budowa kanałów
-zmniejszenie poddaństwa chłopów w dobrach państwowych
-powiększenie zaludnienia, armii i terytorium o Łląsk i I zabór
20. Istota i główne cechy systemu kapitalistycznego; przesłanki w Europie
Brak dokładnej definicji kapitalizmu.
Przejście od feudalizmu do kapitalizmu-główny czynnik=pierwotna akumulacja kapitału:
-dochody z ziemi inwestowane w handlu i kredycie
-procesy koncentracji ziemi u wielkich właścicieli kosztem chłopów - indywidualne rozporządzanie ziemią
-eksploatacja kruszców szlachetnych w koloniach
-handel kolonialny-monopol spółek i rabunkowa eksploatacja
-spekulacje papierami wartościowymi
-pożyczenie państwu pieniędzy na procent-dług publiczny
-hasło oszczędności jako cnoty i postawy życiowej burżuazji
Cechy kapitalizmu:
-nagromadzony kapitał w postaci czynników produkcji(ziemia, praca) i środków na opłacenie tych czynników do osiągania zysku
-produkcja na zbyt-celem jest zysk
-praca jest też towarem, najemnik jest wolny osobiście - brak poddaństwa
-prywatna zaradność i konkurencja wytwórców(tzw. „duch burżuazyjny”)
-inwestowanie w celu zysku-rozwój produkcji, rozwój gospodarczy kraju
Przesłanki w Europie: -hutnictwo(wielkie piece i wykorzystanie węgla kamiennego
-przejście do nakładu następnie do manufaktury(podział pracy)
-sukiennictwo(Anglia, Niderlandy), hutnictwo(Anglia, Niemcy), stocznie(Holandia, potem Anglia)
-merkantylizm, potem liberalizm gospodarczy - popieranie i zainteresowanie przemysłem
21. Rewolucja przemysłowa w Anglii (1760-1830) - geneza, etapy
Rewolucja przemysłowa: przełom techniczny, ekonomiczny oraz zmiany społeczne
Geneza: -wysoka kultura techniczna, skłonność do innowacji
-nagromadzenie kapitału(patrz pierwotna akumulacja)
-postęp w rolnictwie(dużo żywności i wolnej siły roboczej
-dobra sytuacja surowcowa i rynek zbytu(łatwa i opłacalna produkcja)
-rozwój nauki i techniki
-stabilny ustrój, spokój wewnętrzny
-rozwinięty system bankowy, ubezpieczeniowy
-wzrost produkcji musiał się odbyć poprzez postęp techniczny
Etapy: a)mechanizacja włókiennictwa-czółenko latające Johna Kaya (1733)-tkanie
-spinning jenny Jamesa Hargreavesa (1764)-przędzarka mechaniczna
-rama wodna Roberta Arkwrighta - udoskonalenie przędzarki
-mechaniczny warsztat tkacki Edmunda Cartwrighta (1787)
-nanoszenie wzorów(tkaniny żakardowe)-Jacquard (1804)
b)przełom w hutnictwie i obróbce żelaza-1735 Abraham Darby - koks
-1784 Henry Cort - puddlingowanie(mieszanie w wielkim piecu, walce mechaniczne)
-1798 Maudsley - obrabiarki
c)maszyna parowa-machina ogniowa Savary’ego(1698) i Tomasza Newcoma(1712)
-wielokrotne udoskonalenie powyższych 1769 James Watt
-1781 Watt udoskonala jeszcze swoją maszynę (do prac obrotowych)
d)transport-1807 parowce Robert Fulton
-1814 George Stephenson - pierwsza lokomotywa (szyny były wcześniej)
-1825 pierwsza kolej żelazna pomiędzy Stockton i Darlington
-1830 Liverpool z Manchesterem
-1838śruba okrętowa
Skutki rewolucji: -wzrost zapotrzebowania na węgiel, masowa produkcja
-wzrost znaczenia Anglii
-urbanizacja, nowe ośrodki przemysłowe i rotten boroughs, nowa klasa społeczna- proletariat
-nowy ruch społeczny luddyści (burzyciele maszyn) - stłumiony
22. Przemiany społeczno-polityczne w Europie i w Ameryce (1750-1815)
a)oświecenie-racjonalizm, empiryzm, liberalizm-John Lock, Jan Jakub Rousseau(umowa społeczna), Karol Montesquieu(trójpodział władzy), Denis Dideort i Jean d’Alembert(encyklopedia), Wolter(historia społeczeństw i cywilizacji)
b)rewolucja amerykańska(1776-1783)-najpierw wię¼niowie(tzw. „białe niewolnictwo”), potem „ojcowie pielgrzymi”, odrębna świadomość(T. Jefferson, B. Frankin), tłumienie rozwoju stanów przez Anglię, opłaty stemplowe-1773 bostońskie picie herbaty
4 VII 1776-Deklaracja Niepodległości(hasło Tomasz Paine, wykonanie Tomasz Jefferson, uchwalona przez Kongres Kontynentalny w Filadelfii). Zwycięstwo pod Yorktown 1781, pokój paryski 1783, 1787-konstytucja Stanów(republika, federacja, prezydencka). Rozwój na zachód od Appalachów rolnictwa farmerskiego o charakterze kapitalistycznym. Waszyngton popierał przemysł.
c)rewolucja francuska(1789-1799)-stosunki feudalne hamują postęp i burżuazję(stan trzeci)-reglamentacja królewska, monopole państwowe, cechy. Ideologia oświecenia sprzyjała rewolucji. 1789: -14 VII-zdobycie Bastylii-początek; 26 VIII-Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, 3 IX-konstutucja, nowa administracja, cenzus wyborczy. Reformy jakobinów: konfiskata dóbr kościelnych, rojalistów, zdrajów. świeckie powszechne szkolnictwo, oddzielenie kościoła od państwa, zniesienie powinności feudalnych, wolność zawodu i działalności przemysłowej-wzrost znaczenia burżuazji.
d)okres napoleoński(1799-1815)-1800 Bank Francuski, rozwój przemysłu cukierniczego(buraki zamiast trzciny od Anglików)
-1803-sprzedaż Luizjany USA
-1804-kodeks cywilny(wolność, równość, prawo własności)
-1806 blokada kontynentalna Anglii
-1807 koniec poddaństwa chłopów w Europie środkowowschodniej
-1815-upadek Napoleona, kongres wiedeński
23. Postawy teoretyczne i praktyka liberalizmu gospodarczego w Europie w XIX wieku
a)teoria-fizjokratyzm Franciszka Quesnay-1758 Tablica ekonomiczna; porządek naturalny, prawa ekonomii, rolnictwo
- „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” Adama Smitha w 1776 oraz David Ricardo=klasyczna angielska szkoła ekonomiczna: charakter obiektywny praw ekonomii, automatyzm gospodarki, wolność działań gospodarczych i wolna konkurencja=wolny rynek, ¼ródłem bogactwa jest praca i dobra z niej uzyskiwane, należy dbać o jej wydajność.
Jean Say „Traktat ekonomii politycznej”(podaż podaje popyt); T. Malthus-prace demograficzne(o przeludnieniu m. in. )
-liberalizm gospodarczy(leseferyzm): -wolność: jednostki(wolna siła robocza), działalności gospodarczej i handlowej
b)praktyka-liberalizm popierany był głównie przez burżuazję. Liberlizm gospodarczy w Anglii:
-Liga do Walki z Ustawą Zbożową(Anti-Corn-Law-League, manchesteryzm-1839) Richarda Cobdena i Johna Brighta popieranie zniesienia ceł na import zboża także przez czartystów i robotników zwycięstwo w 1846(głód w Irlandii)-godzi to we właścicieli ziemskich, korzystne dla burżuazji i robotników. 1849-zniesienie Aktu Nawigacyjnego z 1651 - Anglia krajem liberalnej gospodarki.
Anglia potęgą gospodarką(1870-1/3 produkcji światowej); nowe kolonie Australia i N. Zelandia, RPA, Indie; wpływy od Turcji po Chiny(Hongkong, Singapur). Autonomia dla Kanady - 1867; rozwiązanie Kompanii Wschodnioindyjskiej(1858)-koniec monopolu.
Zmniejszenie zainteresowaniem koloniami, autonomię, ale nie rezygnacja.
24. Rozwój gospodarczy Francji, Niemiec i Rosji(do 1870r. )
a)Francja-rozwój po rewolucji lipcowej(1830), rozwój kolei, rozszerzenie cenzusu wyborczego, zwalczanie feudalizmu, przemysł regionalny: -włókiennictwo w Alzacji, Normandii; hutnictwo żelaza nad Loarą i w okolicach Lille
-tradycja manufaktur (z XVIIw. ) +
-brak węgla i niska jego jakość, odizolowanie od rynków zagranicznych, słaby przyrost naturalny i popyt -
-skutek małe zakłady o produkcji łączonej i produkcja luksusowa
-strata kolonii(Luizjana, wyzwolenie San Domingo)
-podbój Algierii(1830-1860) i Indochin francuskich(1863-Kochinchinę i 1867-Kambodża)
b)Niemcy-Prusy z „pigmeja gospodarczego” poprzez reformę armii, szkolnictwa i rozwój przemysłu ciężkiego rosną w siłę
-opó¼nienie ekonomiczne(ustrój feudalny na wsi, ustrój cechowy w mieście do poł. XIXw. , rozdrobnienie polityczne, przewaga junkrów nad burżuazją, brak kolonialnych ¼ródeł pierwotnej akumulacji kapitału, emigracja zewnętrzna do USA)
-Niemiecki Związek Celny-1833 z inicjatywy Prus - jednolity rynek wewnętrzny
-rozwój przemysłu(budowa kolei od 1835, wzrost liczby ludności, wynalaszczość, likwidacja stosunków feudalnych od 1848r. , upowszechnienie banków i towarzystw akcyjnych)
-okręgi przemysłowe Ruhry, Sarry, Górny Łląsk, Saksonia(włókiennictwo); zakłady Kruppa w Essen - 1815
c)Rosja-silna armia przy słabej gospodarce, brak uwłaszczenia i pańszczyzna do 1861r. , zacofany przemysł(pańszczyzna w manufakturach), brak sieci komunikacyjnej; po 1815 Kongresówka rozwiniętą częścią imperium(£ód¼, Warszawa, Zagłębie Dąbrowskie). Próby popierania przemysłu poprzez kameralizm od początku XVIIIw.
25. Rozwój gospodarczy USA do 1865r. ; znaczenie wojny secesyjnej
-rozwój przemysłu na północy, izolacjonizm(od 1823r. - doktryna Monroe’a, polityka protekcjonizmu(raczej)
-powiększenie terytorium(1803-Luizjana, 1819-zakup Florydy od Hiszpanii, Teksas-1844, po wojnie z Meksykiem(1845-46) Nowy Meksyk i Kalifornię, 1846-Oregon po wytyczeniu granic z Kanadą, 1867-zakup Alaski)
-wysoki przyrost naturalny, imigracja, wypieranie Indian, rozwój komunikacji(kolej, drogi bite, żegluga parowa)
-antagonizmy między Północą i Południem:
-Północ-kapitalizm, przemysł, robotnicy; Południe-rolinctwo, niewolnictwo, feudalizm + czuje się pokrzywdzone w budżecie
-ekonomiczne, różne systemy społeczno-gospodarcze(patrz wyżej), Południe dąży do secesji
-różnice w rozwoju gospodarczym, Południe czuje się pokrzywdzone(Północ-protekcjonizm, Południe-liberalizm)
-polityczne(Północ-republikanie patrzący na Kanadę; Południe-demokraci patrzący na Amerykę £acińską)
-propaganda abolicjonistów(John Brown), Północ zainteresowana siłą roboczą
-druga rewolucja amerykańska=wojna secesyjna(1861-1865) próby pokojowego rozwiązania nie przyniosły rezultatu, wybór Abrahama Lincolna na prezydenta(1860)-secesja Południa; początkowo Konfederacja wygrywa, ale z ekonomicznego punktu widzenia nie ma szans(3: 1 w ludności włączając niewolników i produkcji), Północ ma prawie cały przemysł i flotę.
-1863r. -punkt zwrotny w wojnie(zniesienie niewolnictwa, akt o domostwach, U. Grant-głównodowodzącym na Północy)
Skutki i znaczenie: -dewastacja Południa, taktyka spalonej ziemi Shermana, 600tys. zabitych, 4mln$-koszty
-rozwój armii USA, zmiany w transporcie(kolej rządzi), rozwój przemysłu, powstanie wielkich przedsiębiorstw, zniesienie niewolnictwa, kolonizacja Dzikiego Zachodu, urbanizacja w okresie rekonstrukcji, napływ emigrantów z Europy południowej i wschodniej po wojnie
26. Demograficzne konsekwencje industrializacji w XIXw.
-poprawa warunków życia=mniejsza śmiertelność, wiecęj żywności(patrz rewolucja agrarna), rozwój medycyny(1862-Ludwik Pasteur obala „samorództwo” bakterii)-przedłużenie życia, ekspozja demograficzna(koniec XVIII i XIXw.
-Prawo ludności(1798) Thomasa Roberta Malthusa o przeludnieniu przekreślona przez rewolucje agrarną i prawem Bertillone’a (przyrost naturalny zmniejsza się w miarę postępu dobrobytu)
-rozwoju nauki, transportu, produkcji masowej, urbanizacja
27. Rewolucja agrarna; rozwój kapitalizmu w rolnictwie w XIXw.
-przyczyny-eksplozja demograficzna i postępująca urbanizacja-przeobrażenia techniczne(zmiany produkcji-Zachód) i organizacyjne(likwidacja feudalizmu i początki kapitalizmu w rolnictwie-Wschód) w rolnictwie
-dwie drogi ekstensywna(USA, Australia, Ameryka południowa)-tam gdzie można było powiększyć areał i intensywna(Europa)-podniesienie wydajności
-przeobrażenia techniczne: -płodozmian(zwiększenie o 1/3, ale wymagał nawożenia)=wieloletnie zmianowanie
-mechanizacja rolnictwa(1860’-kombajny, 1870’-snopowiązałki, na wschodzie-kierat)
-melioracje i nawożenie(guano, torf, szlam, 1840-Justus Liebig - nawozy sztuczne)
-zmiana struktury upraw(rośliny motylkowe, ziemniaki, burak cukrowy, kukurydza)
-intensyfikacja uprawy i hodowli(nowe gatunki bydła)
-przeobrażenia społeczne: -likwidacja stosunków feudalnych, powiązanie rolnictwa z przemysłem, nauką, oświatą, emancypacja ludności wiejskiej
Skutki: -rozwój przemysłu maszynowego i chemicznego na potrzeby rolnictwa, powstanie przemysłu rolno-spożywczego(cukrownictwo, gorzelnictwo, piwowarstwo, krochmalnictwo)
-nauka i oświata rolnicza
-kapitalizm w rolnictwie=produkcja tylko na rynek, prywatna własność ziemi: landlord(właściciel), farmer(dzierżawca) i najemnicy bezrolni
-drogi do kapitalizmu w rolnictwie: angielska(długotrwałe zmiany), francuska(rewolucja-szybka sprzedaż ziemi kościoła, emigrantów-szlachty; także Belgia, Dania, Włochy N, Hiszpania, cześć Niemiec), amerykańska(ziemia dla osadników; także Australia), pruska(reformy odgórne, uwłaszczenie, wielka własność ziemska pozostaje nadal-regulacja, bogaci chłopi zostają, biedni wyrugowani, odszkodowanie dla dziedzica w ziemi-1/2 - 1/3); Austria w 1848(chłopi przez 20 lat odszkodowanie-indemnizacja); Rosja w 1861(1/5 ziemi odszkodowanie; w Królestwie Polskim bez odszkodowania)
-rolnictwo kapitalistyczne, własność indywidualna(obszarnicza lub chłopska)
-wzrost produkcji i nastawienie na towarowość jej
-pauperyzacja wsi nadal w Europie wschodniej(kwestia parcelacji ziemi obszarniczej)
28. Charakterystyka kapitalizmu wolnokonkurencyjnego (do 1870r. )
a)podstawy-prywatna własność środków produkcji
-wolność osobista i równość jednostek wobec prawa
-siła robocza staje się towarem; nierówność majątkowa-nierówność polityczna(cenzus majątkowy)
-celem zysk, sposób-wolna konkurencja
-spółki akcyjne, giełdy, kursy, akcjonariusze(dywidendy)-koncentracja rozproszonego kapitału
b)kryzysy nadprodukcji-cyklicznie co 10-12 lat
-1825-Anglia(po okresie napoleońskim i wyzwoleniu się Ameryki Południowej)
-1836-Anglia i USA, 1846-47-Europa zachodnia i środkowa(przeinwestowanie przy budowie kolei)
-wszystkie kraje 1857, 1866
-liberałowie-wolna konkurencja najlepszym regulatorem, przeciwnicy-straty kapitału, bezrobocie i nędza robotników
c)sytuacja robotników-minimum egzystencji 12-14h pracy, praca kobiet i dzieci(wykorzystanie maszyn do maksimum)
Ustawodawstwo pracy: -1833-państwowe inspekcje fabryczne w Anglii(zakaz pracy dzieci w włokiennictwie)
-1842-j. w. także w kopalniach
-1847-USA-10h pracy w niektórych stanach
-1874-Anglia-ruch przeciwko wyzyskowi-socjaliści
Socjaliści i związkowcy: -utopijni Robert Owen, Charles Fourier, Henri Saint-Simon
-1848 „Manifest komunistyczny” Marksa i Engelsa
-związki zawodowe(płace, warunki, opieka socjalna)-Anglia-1824, 1864-Francja(1884-ustawowo), 1890-Niemcy
29. Druga rewolucja przemysłowa; nowa fala industrializacji
a)postęp techniczny-destylacja ropy naftowej-Ignacy £ukasiewicz(1853), benzyna-Karol Benz
-silniki spalinowe(1876)-Nikolaus Otto, Eugen Langen, udoskonalone Gottlieb Daimer i Walter Siemens(1883)
-silnik wysokoprężny(1892)-Rudolf Diesel
-samochód(1885)-niezależnie Daimler i Benz=motoryzacja
-samolot(1903)-bracia Wright(przelot nad La Manche 1909 Bleriota)=lotnictwo
-1908-produkcja wieloseryjna, 1913-masowa(taśmowa)-Henry Ford
-Thomas Alvy Edison, żarówka, lepszy silnik elektryczny i prądnica)=upowszechnienie prądu
-telegraf Morsa(1838), telefon(1876)-Graham Bell, 1908-radio Marconi’ego, lampa katodowa(1904)-Fleming
-tramwaj w Berlinie(1881), London underground - 1890
-aluminum, cynk i mied¼ elektrolityczna
-chłodnia amoniakalna Carla von Linde(1887)
-masowa produkcja stali Sidney Thomas(po Bessemerze, Siemensach, Martinach)-1874
-chemia-1869 D. Mendelejew, 1863-E. G. Solvay(środki piorące i szkło), nawozy sztuczne-kwas siarkowy, 1878 Alfred Bater-indygo, farmaceutyki; masy plastyczne, guma z kauczuku naturalnego(John Dunlop-1886-opona)
-zmiana w organizacji produkcji fabrycznej Fryderyk Taylor-nuakowa organizacja pracy(tayloryzm), Ford(j. w. )
-wzrost wydobycia węgla, produkcji stali, ropa naftowa, nowe gałęzie(chemiczny), rozwój nauki
-rozwój kolei transsyberyjska(1905), transafrykańska
-kanały Sueski(1869), Panamski(1914), Kiloński(1895), Koryncki(1893)-rozwój żeglugi
-kryzys agrarny(1873-1896)-spadek opłacalności zbożowych Europie(import z USA, Australia, Kanada, Argentyna) - przejście na rośliny przemysłowe, spółdzielczość rolnicza
b)skutki: -ruch robotniczny-urbanizacja i industrializacja postępują dalej
-aglomeracje miejskie(Paryż, Londyn, Berlin) z nowoczesną infrastrukturą(oświetlenie, kanalizacja, komunikacja)
-emigracja z Europy za ocean
-przymus szklony i powszechne prawo wyborcze, także lepsza jakość i większa długość życia
-wzrost potęgi USA, Niemiec(nowy kolonializm), Japonii spadek Wielkiej Brytanii i Francji
30. Cechy kapitalizmu monopolistycznego po 1870r.
Cechy: -odchodzenie od zasad liberalnych na rzecz monopolizacji
-zwiększający się dystans między krajami rozwiniętymi a rozwijającymi się
-wzrost znaczenia kapitału finansowego i jego eksportu
-umacnianie się nacjonalizmu i imperializmu w polityce zagranicznej mocarstw-nowy kolonializm
Imperializm(wg Hobson)-budowanie władztwa kolonialnego poprzez konflikty zbrojne; agresywna polityka zagraniczna
Imperializm(wg Lenina)-najwyższa i ostatnia faza kapitalizmu
Kryzysy zwłaszcza ten z 1873 przyczyniły się do monopolizacji:
-kartele(z tej samej branży ustalają ceny)
-syndykat(j. w. + wspólne biuro sprzedaży towarów)
-trust(zrzeszenie, rezygnacja z samodzielności na rzecz wspólnego zarządu)
-koncern(jeden właściciel odrębnych przedsiębiorstw: -z tej samej branży(koncentracja pozioma) lub z uzupełniających się gałęzi(koncentracja pionowa)
Pozytywne cechy: -racjonalizacja produkcji, produkcja masowa, normalizacja
Negatywne cechy: -podbijanie cen, obniżanie jakości
Porozumienia międzynarodowe między monopolistami(monopole międzynarodowe) np. AEG i General Electric w 1907
Kapitał pożyczkowy(banki) + kapitał przemysłowy=kapitał finansowy(jeden)-oligarchia finansowa(grupa potentatów finansowych zajmująca kierownicze role. Oddzielenie własności od zarządzanie(wzrost jego roli)-fachowcy ekonomiści, inżynierowie, technicy-rozwój wyższych uczelni.
Eksport kapitału: -nieopłacalność lokowania w krajach rozwiniętych kapitału doprowadza do jego eksportu, najczęsciej kredytów które wracają w postaci dywidend lub procentów, niekiedy łączył się z podporządkowaniem militarnym i politycznym. Eksporterzy: Wlk. Brytania(do USA i kolonii), Niemcy(Bałkany i Ameryka Południowa), Francja(kolonie i Europa wschodnia-Rosja), USA(Kanada i Ameryka £acińska), Japonia(do Chin i Korei)
31. Ekspansja kolonialna po 1870r.
Nowy kolonializm(polityka imperialistyczna): -podział Afryki i większości Azji=„posłannictwo białego człowieka”
-rynki: zbytu produktów i eksportu kapitału
-surowce dla nowych gałęzi przemysłu(ropa, kauczuk, metale kolorowe)
-punkty strategiczne dla powyższych(np. szlaków morskich)
Politycy: Beniamin Disraeli, Joseph Chamberlain(w UK), Jules Ferry(Francja), Alfred T. Mahan(USA), Otto Bismark (Niemcy)
Formy: -podbój lub protektorat
Konflikty kolonialne przyczyniały się dodatkowo do ruchów nacjonalistycznych
Nacjonalizm gospodarczy(protekcjonizm, wojny celne): zamiast free trade „fair trade”, Wlk. Brytania, Hoalndia, Belgia-wolny handel; Rosja-1877, Niemcy-1879, Francja-1881, USA-1890-protekcjonizm. Wojny celne Francja-Włochy, Rosja-Niemcy.
Wlk. Brytania: -Indie, Kuwejt, Birmę, Malaje, cz. Borneo i Nowej Gwinei, Egipt(1882), Sudan(1898 - Gordon pobija Mahdiego), Nigeria, Złote Wybrzeże, Ghana; 1899-1902-wojny burskie i 1908 Związek Południowej Afryki; Cecil Rhodes podbija dalej Rodezję, Niasę, Zanzibar, Kenię, Ugandę. 1913r. -70% ludności i 33, 5 mln km2
Francja: -Indochiny francuskie, Tunezję(1881), Senegal, Dahomej, Mali, Gwinea, Niger, Czad, Mauretania, Gabon, Kongo franc. , Madagaskar(1896), Maroko i Somali franc. 1914r. -drugie miejsce po Wlk. Brytanii - 10, 6 mln km2
Rosja: -oparcie granic o Afganistan(brytyjski) przez Turkmenię, Bucharę; od 1860r. Daleki Wschód-Kraj Ussuryjski i Nikołajewsk+Władywostok(od Chin). 1898-dzierżawa płw. Liaotung z bazą Port Artur, Mandżuria, próba budowy kolei i przegrana z Japonią w 1904r. - ograniczenie wpływów Rosji
Niemcy: -Namibia, Togo, Kamerun(1884-1885), 1891-Zanzibar, Tanganika, Ruanda-Urundi; cz. Nowej Gwinei, Karoliny, Mariany, Mashalla, Samoa; dzierżawa od Chin płw. Szantung. Współpraca z Turcją kolej(Belin-Belgrad-Bagdad). Rozwój floty.
USA: -nawalizm(opanowanie Pacyfiku przez Stany)-adm. A. T. Mahan-1895 pomoc dla powstania na Kubie-wpływy
-wojna morska z Hiszpanią 1898 - Porto Rico, Guam, Filipiny(za 20 mln$), Hawaje i cz. Samoa, 1903-budowa kanału w Panamie(poprzez powstanie i oderwanie jej od Kolumbii) do 1914r.
Japonia: -1894-95 wojna z Chinami, uzyskuje Tajwan, Liaotung(Port Artur), prawa do Korei, wówczas Rosja protestuje i zabiera Liaotung. 1904-Japonia uderza na Rosję, pobija ją na lądzie(Mukden), zajmuje Mandżurię, Koreę i Port Artur. Zwycięstwo na morzu-1905 Cuszima. Aneksja Korei w 1910r. i umocnienie się w Chinach
32. Rozwój gospodarczy W. Brytanii, Francji i Rosji(1870-1914)
a)Wielka Brytania-zahamowanie rozwoju , utrata przodownictwa w gospodarce światowej, technologie zaczęły być przestarzałe
Kryzys 1873r. zamienił się w wielką depresję(1874-1894)-kryzys spowodowany napływem taniej żywności. Import surowców i żywności z kolonii; ożywienie gospodarcze na przełomie wieków-monopolizacja, eksport do Imperium, Indii, Europy Wschodniej, Ameryki Południowej; rozbudowa floty; konkurencja niemiecka( „słynne” Made in Germany) i amerykańska. Wysoki udział w handlu międzynarodowym
b)Francja-utrata Alzacji i Lotaryngii na rzecz Prus(1870), olbrzymia kontrybucja, wojna domowa-Komuna Paryska(1871)-stagnacja gospodarcza Francji, brak węgla, niski przyrost naturalny-brak dynamicznego rynku wewnętrznego. Monopolizacja jedynie w hutnictwie, protekcjonizm zmniejsza udziały w handlu międzynarodowym. Większy eksport kapitału(zwłaszcza do Rosji) niż inwestycje wewnętrzne.
c)Rosja-odwilż posewastopolska po wojnie krymskiej(1853-1856)-konieczność reform(powolne); 1861-uwłaszczenie chłopów stwarza przesłanki do kapitalistycznego rozwoju, od ok. 1880 faza industrializacji z dużym zaangażowaniem kapitałów państwowych, protekcjonizm celny. Zagłebia: donieckie(węgiel kamienny), Krzywy Róg(rudy żelaza), petersburskie(włókienniczy i maszynowy), kaukaski(ropa naftowa). Szybkie procesy monopolizacyjne, coraz większe uzależnienie od krajów zachodnich(Anglicy-nafta, Francuzi-kolej, Niemcy i Belgowie-górnictwo i hutnictwo). Współistnienie kapitalizmu w przemyśle z pozostałościami w rolnictwie. Duża dynamika wzrostu, ale i tak mała w porównaniu do Europy Zachodniej.
33. Rozwój gospodarczy Niemiec, USA, Japonii(1870-1914); czynniki wzrostu gospodarczego
a)Niemcy-zjednoczenie polityczne(1871), przyłączenie Alzacji i Lotaryngii, olbrzymia kontrybucja od Francji(kapitał inwestycyjny), grynderka(ruch zakładania spółek), chłonny rynek zbytu na wsi, przyrost naturalny, protekcjonizm celny, zamówienia zbrojeniowe, badania naukowe - rozwój techniki, rozwój floty, bankowości i ubezpieczeń; nieduża emigracja do USA. Sprawna administracja, stawianie na jakość, tradycyjna, ale stwarzająca szanse oświata
-po 1873 niezwykły rozwój; przemysły nowoczesne elektrotechniczny i chemiczny także rolno-spożywczy i włókienniczy. Monopolizacja(Reńsko-Westfalska wspólnota węgla i stali, AEG, IG Farben). 1913r. - wyprzedzenie Wlk. Brytanii(II miejsce w świecie po USA). Rolnictwo opierało się na wielkiej własności rodzin junkierskich, wydajne i dobrze zaopatrzone technicznie.
b)USA-wielkie bogactwa naturalne(węgiel, ropa, rudy), imigranci z Europy i Azji. 1894-pierwsze miejsce na świecie w produkcji przemysłowej. Postęp techniczny i zastosowanie naukowej organizacji pracy - rozwój wszystkich gałęzi przemysłu. Rozwój monopoli (1870-Standart Oil Trust(potem Company) Johna D. Rockefellera, J. P. Morgan United Steel Corporation, International Harvester Company, 1903-Ford Motor Company - Henrego Ford). 1890-Sherman Act prawo antytrustowe omijane przez tworzenie holdingów.
Rolnictwo-Południe bawełna i tytoń(obudowa po wojnie), Zachód -pszenica, kukurydza, bydło. I potęga gospodarcza świata.
c)Japonia od 1638 izolacja, polityka „zamkniętych drzwi” (z wyj. Holendrów w Nagasaki) szogunów z dynastii Tokugawa
1854-Matthew Perry przypływa do Japonii(z eskadrą okrętów wojennych) - USA nawiązuje kontakty z Japonią.
1867-obalenie szoguna, rządy cesarza Mutsuhito - epoka oświecenia(meidżi)
Lata 70’ - reforma administracji, oświaty i armii (w duchu pruskim)
Zlikwidowano system feudalny(bunty samurajów) - reforma rolna na wzór zachodnii; 1889-konsytucja Wielkiego Cesarstwa Japonii(władza absolutna cesarza z pozorami demokracji parlamentarnej)
Rozwój floty, przemysłu lekkiego(sukienniczy, bawełniany, jedwabniczy), ciężkiego (surowce z Chin i Korei)-początkowo duża rola państwa. Wyzysk siły roboczej(kontrola urodzeń w celu zapewnienia jej dopływu), monopolizacja(zaibatsu)-Mitsui, Mitsubishi, Sumitomo. Tempem wzrostu przewyższa wiele krajów europejskich.
34. Ekonomiczne przyczyny i konsekwencje pierwszej wojny światowej
a)przyczyny - głównie ekonomiczne sprzeczności mocarstw kolonialnych(w Afryce i Azji), antagonizmy o granice(Niemcy i Francja, Austria i Serbia, Niemcy i Rosja), nacjonalizm i zbrojenia („zbrojny pokój”), zamach w Sarajewie - pretekst(1882-trójprzymierze, 1904-Ententa - znacznie wcześniej dążono ku wojnie np. kryzysu marokańskie i wojny bałkańskie)
b)przebieg a gospodarka-wojna pozycyjna wymagała dużego zaangażowania gospodarki(długotrwały charakter)-wojna materiałowa, mobilizacja na dużą skalę=wolny wzrost, zatrudnienie kobiet; nie udał się niemiecki plan(blitzkrieg)
-wojna maszynowa-czołgi(‘16), samoloty, działa, gazy bojowe, łodzie podwodne, lotniskowce, balony
-blokada morska państw centralnych(nieprzełamana w V 1916 - bitwa jutlandzka), zajęcie niemal całych kolonii niemieckich przez Anglików, Francuzów i Japończyków, przyłączanie się do Ententy Włoch(‘15), Rumunii(‘16), USA(‘17), Chiny i państw amerykańskich(‘17-’18), wielki zasięg działań, olbrzymie zaangażowanie środków przemysłowych i ludzkich
-konwersja gospodarki na potrzeby wojenne(pierwsze Niemcy od Hindenburga)-mobilizacja gospodarki, priorytetowy przemysł zbrojeniowy, przymus pracy, trudności w rolnictwie, militaryzacja przemysłu, rekwizycje, państwowa kontrola zatrudnienia, cen i płac, zakaz strajków, system kartkowy, brak materiałów, nastroje pacyfistyczne i rewolucyjne wśród robotników, olbrzymie straty w wyniku działań wojennych(ludnościowe-front+choroby, materialne-rolnictwo, pśrednie-rabunkowa eksploatacja lasów i węgla, żegluga sparaliżowana przez U-booty niemieckie-nieograniczona wojna podwodna od 1917)
-z punktu widzenia gospodarczego państwa centralna były przegrane od początku(2: 1, Ententa 51% produkcji światowej i 57 mld$; centralne-19% i 24 mld$)
c)skutki-system wersalski(obarczenie Niemiec winą), Liga Narodów, reparacje obciążające Niemcy-okupacja zagłębia Ruhry
-zmiany terytorialne(Republika Weimarska-strata kolonii, rozpad Austro-Węgier, nowe państwa-Polska, państwa bałtyckie, Finlandia, Węgry, Czechy, SHS-od 1929 Jugosławia, Irlandia od 1921), rewolucja w Rosji(‘17), próby na Węgrzech(Bela Kun na 4 miesiące stworzył republikę rad), rewolucje republikańskie w Austrii, Finlandii i Turcji(Kemal Pasza-Ataturk), wzrost potęgi USA(z dłużnika wierzycielem państw europejskich, niezniszczone wojną i nie przestawiły gospodarki), korzyści dla państw neutralnych (Szwajcaria, Szwecja, Holandia, Hiszpania), kryzys rekonwersji(Mussolini u władzy).
35. Gospodarka światowa w latach wychodzenia z wojny(1918-1924)
Kryzys rekonwersji: Anglia-recesja i bezrobocie, dłużnikiem z wierzyciela; Francja-najbardziej zadłużona, zniszczenia północnej części kraju odzyskała Alzację i Lotaryngię; Kryzys we Włoszech dojście faszystów do władzy(‘22); Niemcy-utrata części terytorium, świadczenia rzeczowe(oddanie części floty), reparacje, okupacja zagłębia Ruhry(I ‘23 za niepłacenie), demilitarycja Nadrenii, redukcja armii, strata wszystkich kolonii, umiędzynarodowienie dróg wodnych; USA-wzrost produkcji, rozwój stoczni, dodatni bilans w handlu zagranicznym, wierzyciel państw europejskich, wpływy na Pacyfiku i Dalekim Wschodzie; Japonia-rozwój gospodarki, umocnienie się w Chinach; „białe dominia” Wlk. Brytanii(Kanada, Austalia i Nowa Zelandia)-rozwój rolnictwa(Europa kupuje żywność) i początki inwestowania w przemysł, podobnie Indie i Ameryka południowa. Europa środkowa i południowa-parcelacja ziemi obszarników, przyspieszenie budowy kapitalizmu w rolnictwie, korzystnie w krajach z mniejszościami i własnością cudzoziemców (Czechosłowacja, Rumunia, rep. nadbałtyckie), mniej korzystnie gdzie indziej(Polska-’25, Finlandia)
Inflacja w Europie-odejście od pieniądza złotego na rzecz papierowego, dodatkowa emisja(inflacja)-Niemcy, Austria, Węgry, Polska i rep. bałtyckie, niekorzystne dla posiadaczy drobnych oszczędności i pracowników najemnych, korzystne dla państwa-pozbycie się długu wewnętrznego(zwrot w walucie zdeprecjonowanej) i dla eksporterów(premia inflacyjna). Anglia przywraca przedwojenną wartość funta szterlinga, Francja i Włochy uciekają się do dewaluacji. Reformy walutowe w Austrii(‘23 Bank Narodowy zamiast zdewaluowanych koron-szylingii; ’22-zakaz anschlusu na 20 lat, pożyczka od Ligi Narodów). W Niemczech hiperinflacja-korzystne dla przemysłu i rolnictwa(pozbycie się długów), spadek płacy realnej-niepokoje społeczne. Hjalmar Schacht(prezes Banku Rzeszy i komisarz walutowy)-’23 „marka rentowa”=1mln papierowych. ’24-przywrócono parytet złota i określono rozmiary emisji-zahamowanie inflacji
36. Ożywienie w gospodarce światowej (1924-1929)
-stabilizacja polityczna(‘25-Locarno, ’26-Niemcy w Lidze), postępy w odbudowie, w Indiach zaczyna działać Mahatma Gandhi
-postęp techniczny(powszechność silnika elektrycznego, radiotelekomunikacja, gramofon, ’26-telewizja, ’28-film dzwiękowy, powstanie wielkich wytwórni kinowych, benzyna syntetyczna), mechanizacja i racjonalizacja pracy(taśma-obniżenie cen)-wzrost wydajności pracy; rozwój przemysłu: samochodowego, lotniczego(Charles Lindbergh przelatuje nad Atlantykiem w ‘27), chemiczny i elektryczny.
Umacnianie się monopoli znanych wcześniej. Wykorzystanie produkcji wojskowej dla celów cywilnych podczas rekonwersji.
Niemcy: -plan Dawesa i plan Younga(rozkład reparacji niemieckich, ich odroczenie i uzyskanie całkowitej suwerenności przez Niemcy)
-układ z Rapallo(dogadanie się z ZSRR w ‘22-zrzeczenie się wzajemnych roszczeń)
-napływ kapitału amerykańskiego(w ‘28-Niemcy znów drugą potęgą gospodarczą świata), wzrost dochodu narodowego, świadczeń socjanych, ‘24 -’29 - złote lata
USA-boom gospodarczy(kieruje H. C. Hoover w rządzie Calvina Coolige’a - „interesem Ameryki jest interes”)
Japonia, Francja, Włochy, Szwecja, Belgia, Czechsłowacja-rozwój(Japonia 5 razy, reszta 60-40% ‘29 w stosunku do ‘13)
Wlk. Brytania: -brak modernizacji, wysokie bezrobocie(‘26-strajk górników, węgiel ze Skandynawii i z Polski, ’29 poziom z ‘13)
Sztuczna „prosperity”: -stabilizacja polityczna, rozwój gospodarczy-myślano, że będzie to trwało wiecznie(Niemcy ‘28 -pakt Brianda-Kelloga o wyrzeczeniu się agresji jako środka w polityce, ’29-Gustaw Stresemann minister spraw zagranicznych Republiki Weimarskiej - pokojowa nagroda Nobla.
-inwestycje na kredyt, coraz większe zadłużenie, mniejszy przyrost-mniejszy popyt, niskie ceny w rolnictwie-nadprodukcja w przemyśle już na początku ‘29
37. Przyczyny, przebieg i skutki wielkiego kryzysu 1929-1933
a)przyczyny-cykl koniunkturalny Juglara, nadprodukcja, nadmiar kredytów w okresie ‘24-’29 zwłaszcza konsumpcyjnych(zbytnia łatwość dostępu do kredytów, wywindowanie ceny akcji znacznie przekraczające ich rzeczywistą wartość
b)przebieg - do 29 X ‘29 hossa na giełdach; krach na Wall Street w ten dzień, spadek cen akcji=sprzedaż akcji=spadek cen(ceny lecą na łeb, szyje i wszystko inne).
Kryzys: -obiął całą gospodarkę
-trwał kilka lat(długotrwałość)
-głęboko oddziaływał(wszystkie działy gospodarki, skutki demograficzne i polityczne), rynek sam z niego by nie wyszedł
-szerokim zasięgiem geograficznym-wszystkie kapitalistyczne kraje świata(jedynie w ZSRR nie było kryzysu)
-największy kryzys w historii
Spadek produkcji przemysłowej: świat-33%, Ameryki-50%, Europa-35 %, Azja-10%, Niemcy-57%, USA, Polska-46%, Kanada-42%, Czechsłowacja-40%; szybciej spada produkcja dóbr inwestycyjnych niż konsumpcyjnych. Olbrzymie bezrobocie-Niemcy 43%, USA-27%, co wywoływało spadek zarobków(patrz samonapędzanie się kryzysu), bezrobocie nie dotykało pracowników dobrze wykwalifikowanych. Wzmocnienie się monopoli(ceny minimalne dyktowane przez monopolistów-państwo próbowało walczyć, ale monopole dawały dochód z eksportu)
Kryzys w rolnictwie: -gdy ceny spadały rolnicy starali się produkować wiecęj, co wywoływało dodatkowy spadek cen, nożyce cen -szybciej spadały ceny artykułów rolnych niż przemysłowych. Zubożenie wsi przedłuża kryzys, podaż głodowa(ograniczenie konsumpcji aby tylko sprzedać), masowe niszczenie zapasów i zbiorów.
Kryzys w handlu zagranicznym, walutowy i bankowy: -spadek obrotów w handlu zagranicznym, dumping(sprzedaż poniżej cen światowych lub nawet poniżej kosztów) spowodował neoprotekcjonizm, ograniczenie importu-powszechna taryfa celna, umowy o zrównoważonej wymianie(umowy clearingowe) lub o wzajemnych ulgach i przywilejach(kraje korony brytyjskiej). Koniec waluty złotej(pokrytej w złocie) i pozłacanej(pokrytej przez waluty złote), ’31-zawieszenie wymienialności funta na złoto, ’33-dolara; obniżenie parytetu złota. Próby bronienia się przed kryzysem deflacją(wysoka wartość poprzez obniżanie emisji pieniądza)-drogi kredyt i zastój gospodarczy. Deficyt budżetowy państw, niewypłacalmość i upadek banków(‘31-Kreditanstalt)-upadek systemu bankowego, zmniejszenie ilości godzin pracy pomoc społeczna
Skutki: -demograficzne(zmniejszenie się liczby małżeństw i spadek przyrostu naturalnego
-skrajności(uznano kres kapitalizmu-faszyści-Włochy, Niemcy, Austria, Rumunia, Bułgaria; komuniści-niemiccy Ernst Thalmann)
-korporacjonizm i solidaryzm społeczny głoszony przez kościół - ‘31(Portugalia Salaraza, Włochy Mussoliniego, faszyści)
38. Założenia i praktyka interwencjonizmu gospodarczego w świecie po wielkim kryzysie (USA, państwa faszystowskie)
a)teoria-’36 John Maynard Keynes „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”-regulowany(kierowany) kapitalizm
-kryzys wywołany został przez słaby popyt na dobra konsumpcyjne i należy „nakręcić koniunkturę” w tym celu:
-środki bezpośrednie-roboty publiczne(tak by wzrósł popyt), działalność gospodarcza państwa-państwowe przedsiębiorstwa(etatyzm)
-środki pośrednie-kontrolowana inflacja(zwiększanie pieniądza w obiegu), opodatkowanie progresywne(kto więcej zarobi więcej zapłaci), zwiększenie świadczeń socjalnych, obniżenie stopy procentowej-wzrost inwestycji i popytu, zamiast oszczędzania
b)praktyka: -USA-Herbert Hoover(‘29-’33)- reformy, stara się pobudzić gospodarkę, przeciwny pomocy społecznej
-Franklin Delano Roosevelt(‘33-’45)-„New Deal”-podniesienie siły nabywczej ludności i cen, zakaz wywozu złota za granicę, zniesienie wymienialności dolara na złoto, dewaluacja dolara, zmiejszenie produkcji w rolnictwie, polityka uprawnień socjalnych, zachęcano przedsiębiorców do podnoszenia płac i zawierania umów z państwem(kod generalny)-zmniejszenie czasu pracy, roboty publiczne-wszystko to aby zmniejszyć bezrobocie(np. zagospodarowanie doliny rzeki Tennessee). Polityka przeniosła sukces(mimo powrotu kryzysu w ‘37), krytyka warstw kapitalistycznych, ale i trzykrotnie wygrane wybory prezydenckie
-Wlk. Brytania-deprecjacja i protekcjonizm, Francja-Front Ludowy-Leona Bluma reformy socjalne, dewalucja-próby walki z kryzysem
-państwa faszystowskie: -Niemcy-faszystowski korporacjonizm(reglamentacja, centralizm, planowanie), grupy przemysłowe zarządzające handlem i przemysłem, Front Pracy-zakaz strajków, plan 4-letni-zdobycie niezależności surowcowej(środki zastępcze), zbrojenia i roboty publiczne-rozwój transportu(pod przyszłe podboje), ograniczanie popytu ludności(armaty zamiast masła), zwiększanie terytorium(‘38-Austria, Kraj Sudecki, ’39-Czech i Morawy, Kłajpeda)
-Włochy-roboty publiczne(osuszenie Bagien Pontyjskich, skrócenie dnia pracy, wzrost pochłaniany przez „budowę mocarstwowości”, podbicie Etiopii ‘35-’36(cesarz Hajle Selassie na emigracji), ’39-podbicie Albanii
-Japonia-’31-podbicie Mandżurii(utworzenie Mandżukuo), ’32-’37 wygrana wojna z Chinami, próba opanowania Monogolii(wojska radzieckie), ’33-wystąpienie z Ligi i program Wielkiej Azji(podbicie Pacyfiku i Indochin), planowanie i podporządkowanie gospodarki wojsku-przygotowania do wojny
-Hiszpania’36-’39-wojna domowa pomiędzy zwolennikami Frontu Ludowego(republikanie, socjaliści, komuniści, anarchiści, brygady międzynarodowe i pomoc ZSRR) a zwolennikami gen. Franco(prawica hiszpańska i faszyści, wojsko Niemiec, Włoch i Portugalii). III ‘39-zwycięża Franco i rządzi do ‘75.
-Portugalia-’28 obalenie republiki, ’32-’68-premier Antonio Salazar, rządy dyktatorskie, mimo głębokiej antydemokratyzacji państwa sukcesy gospodarcze korporacjonizmu. Salazaryzm był nazywany „dyktaturą profesorów” lub katedrokracją(rządy ludzi najlepiej wykształconych-forma technokracji ?)
39. Etapy rozwoju gospodarczego ZSRR w latach 1917-1941(komunizm wojenny, NEP, industrializacja, kolektywizacja)
a)rewolucje rosyjskie-1095-nieznaczne ustępstwa caratu; Piotr Stołypin premierem(‘06-’11), zahamowanie reform(reformy w dziedzinie rolnictwa, brak ustępstw politycznych. Dławienie strajków(‘12-w kopalniach złota, ’14-w Petersburgu). Pierwsza wojna światowa spowodowała nieprawdopodobną mobilizację-chaos gospodarczy. Grigorij Rasputin(szarlatan)-wpływ na cara(przez carycę)
1903 na zje¼dzie Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji-rozłam na bolszewików(Lenin-teoria najsłabszego ogniwa) i mienszewników(Jerzy Plechanow-przeciw zbrojnemu powstaniu i dyktaturze proletariatu). 8 III ‘17-rewolucja lutowa-uaktywnienie Dumy i Rada Delegatów Robotniczych i źołnierskich. Dwuwładza-Rząd Tymczasowy(Jerzy Lwow, Aleksander Kiereński od lipca) i Rada Petersbuska. Tezy kwietniowe Lenina-pokój z Niemcami i „cała władza w ręce rad”. Z USA przybywa Lew Trocki i 7 XI ‘17-rewolucja pażdzienikowa(zdobycie-Pałacu Zimowego bez walki)-Rada Komisarzy Ludowych z Leninem na czele-rząd.
b)kapitalizm państwowy-krótki okres; organizacja gospodarki-upaństwowienie przemysłu, szkół, banków, koleje i handel zagraniczny, centralne sterowanie gospodarką(tezy Marksa o państwowej=społecznej własności, centralnym zarządzaniu, naturalizacji stosunków ekonomicznych=eliminacja pieniądza). Dekret o ziemi(upaństwowienie i przekazanie chłopom ziemi część na komuny ziemskie, artele) i o pokoju(3 III ‘18-pokój brzeski z Niemcami). W wyborach do parlamentu w ‘17 wygrywają eserowcy-stworzenie Czeka(posłuży zniszczeniu eserowców=rewolucyjnych socjalistów, anarchistów i innych lewicowców) przez Feliksa Dzierżyńskiego, Armii Czerwonej przez Trockiego, 6 I ‘18-rozpędzenie zgromadzenia Narodowego-dyktatura w Rosji.
c)komunizm wojenny VII ‘18-III ‘21 - kontrrewolucja(generałowie Kołczak-Syberia, Denikin i Wrangler-południe, Judenicz-Estonia), bunty kozackie i chłopskie, interwencja wojskowa(Anglicy-Murmańsk, Francuzi-Odessa, Japonia-Władywostok, korpus czechosłowacki na Syberii), komunizm wojenny uratował władzę bolszewików(‘20-wyra¼na przewaga „czerwonych” nad „białymi”), doprowadził do terroru i ruiny gospodarki(głodu). Pełna centralizacja gospodarki, produkcja zbrojeniowa i rozdzielnictwo żywności (reglamentacja dla pracujących), likwidacja handlu prywatnego(monopol państwowy-czarny rynek), chłopi byli zmuszani do oddawania wszelkich nadwyżek żywności(w praktyce wszystkiego), próby sojuszu robotniczo-chłopskiego, przymus i militaryzacja pracy, dewaluacja rubla spowodowała naturalizacje wymiany. Rozstrzelanie rodziny carskiej. I ‘21-powstanie marynarzy w Kronsztadzie („czwarta rewolucja”), krwawo stłumione. III ‘21-wobec stabilizacji i zwycięstwa bolszewików-odejście od komunizmu wojennego.
d)NEP-’21-ok. ’28. Traktaty z Polska(‘21-Ryga), rep. bałtyckie, Finlandia, Niemcy(‘22). Powstanie ZSRR-’22.
NEP(Nowa Ekonomiczna Polityka)-w praktyce do śmierci Lenina w ‘24. Zniesienie kontyngentów(dostaw żywności) zastąpienie ich podatkiem w naturze(prodnałog)-odbudowa rolnictwa, rachunek ekonomiczny w przedsiębiorstwach państwowych i rozliczenia finansowej między nimi, prywatna inicjatywa w usługach i mniejszych zakładach przemysłowych(nepmani). Odbudowa przemysłu, kapitał zagraniczny(amerykański i niemiecki), rozwój rolnictwa(spadła towarowość), sowchozy i artele-minimalne znaczenie, wymiana rubli na „czerwieńce” oparte o parytet złota i walut-zrównoważenie budżetu i stabilizacja rubla-reforma anty inflacyjna, odejście od przymusu pracy, pod koniec NEP-u rosły ceny a malały płace-niepokoje społeczne, pierwsze układy handlowe przełamały izolacje gospodarczą. NEP był okresem przejściowym-nepmani i kułacy do likwidacji
e)industrializacja i kolektywizacja-’29-’41-dyktatura Stalina(od ‘29; przymierze z Bucharinem-odsunięcie Trockiego, Zinowiewa i Kamieniewa od władzy-’24, potem rozprawienie się Bucharina-czołowego teoretyka partii), dualizm władzy(administracja państwo
|
0Komentarzy ·
19110Czytań
|
|
|
Zaloguj się, żeby móc dodawać komentarze.
|
|
|
Dodawanie ocen dostępne tylko dla zalogowanych Użytkowników.
Proszę się zalogować lub zarejestrować, żeby móc dodawać oceny.
Brak ocen.
|
|
|
|
