Mapa Serwisu
|
| Definicja finansów |
|
Admin1 dnia marzec 13 2007 22:13:43
|
I. Definicja finansów
I.1. Definicja finansów.
Finanse to ogół zjawisk ekonomicznych związanych z ruchem pieniądza w procesie podziału i wymiany bogactwa. Dzielą się na finanse publiczne i prywatne.
I.2. Pojęcie pieniądza i jego funkcje.
Pieniądz według
- teorii funkcjonalnej to, to co pełni funkcje pieniądza,
- teorii nominalnej to, to co państwo uzna za pieniądz.
Funkcje pieniądza w teorii funkcjonalnej - miernik wartości,
- środek cyrkulacji,
- środek wymiany,
- gromadzenia skarbu,
- pieniądza światowego.
I.3. Zasoby i fundusze pieniężne.
I.4. Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych.
Ruch pieniądza - to procesy gromadzenia, podziału i jego wydatkowania.
Ze wszystkich podmiotów w gospodarce wyodrębnia się grupy podmiotów w których dominują te same typy przepływów pieniężnych
- państwo, przewaga b.
- przedsiębiorstwa, (bankowe, ubezpieczeniowe i pozostałe przedsiębiorstwa)
- gospodarstwa domowe, przewaga a.
Przedmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych -
a. przychody i wydatki materialne,
b. przychody i wydatki redystrybucyjne,
c. przychody i wydatki kredytowe,
I.5. Funkcje finansów.
- redystrybucyjna - pozwala na podział bogactwa,
- stymulacyjna - wykorzystuje pewne instrumenty finansowe do pewnych zachowań społecznych,
- kontrolna - wykorzystuje instrumenty finansowe do wczesnego diagnozowania gospodarki
I.6. Pojęcie systemu finansowego.
System finansowy to ogół norm prawnych regulujących procesy gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych.
I.7. Ogniwa systemu finansowego.
Finanse
- państwa,
- banków,
- instytucji ubezpieczeniowych,
- pozostałych przedsiębiorstw,
- gospodarstw domowych.
I.8. Pojęcie gospodarki finansowej.
Gospodarka finansowa - ogół czynności, które wiążą się z ruchem pieniądza. Jest to działalność polegająca na tworzeniu, gromadzeniu, dzieleniu i wydatkowaniu zasobów pieniężnych
Obejmuje - planowanie, kontrolę, rachunkowość i sprawozdawczość.
Dzieli się na politykę finansową (podatkową, kredytową, celną), politykę oświatową oraz inne.
I.9. Pojęcie polityki finansowej.
Polityka finansowa to wyznaczanie celów i dobór środków ich realizacji.
Cele - wzrost gospodarczy, ograniczenie inflacji, ograniczenie bezrobocia.
I.10. Finanse a prawo finansowe.
Prawo finansowe jest to ogół norm prawnych regulujących działalność finansową.
Wyróżniamy prawo : budżetowe, podatkowe, celne, finansowe ubezpieczeń państwowych, finansowe samorządu terytorialnego, walutowe i dewizowe, bankowe, finansowe podmiotów gospodarczych.
II.1. Pojęcie równowagi gospodarczej.
Równowaga gospodarcza to stan równowagi rynkowej - jest w tedy gdy popyt jest zrównoważony z podażą. Jest to też stan równowagi pomiędzy popytem i podażą w systemie pełnego wykorzystania czynników produkcji.
II.2. Pojęcie równowagi pieniężnej.
II.3. Stany nierównowagi : deflacja i inflacja.
Deflacja -
Inflacja - stały spadek siły nabywczej pieniądza w gospodarce spowodowany stałym wzrostem cen
II.4. Wpływ inflacji na stan gospodarki.
Podział inflacji ze względu na :
a. wpływ na gospodarkę - barbarzyńska (niszczy gospodarkę i mechanizmy ekonomiczne),
- cywilizowana (przyczynia się do rozwoju gospodarczego),
b. wzrost gospodarczy - klasyczna (powoduje wzrost gospodarczy w pewnych granicach),
- stagflacja (pierwszy raz wystąpiła w 70 latach),
- stumpflacja (mimo inflacji istnieje zjawisko spadku gospodarczego),
c. tempo rozwoju gospodarczego :
- pełzająca (zezwala na rozwój gospodarczy),
- krocząca ,
- galopująca = superinflacja (pozwala jeszcze na istnienie rynku),
- hiperinflacja (przestaje istnieć rynek, każda transakcja jest indywidualna) ,
- stratoinflacja (jest to inflacja galopująca, ale bardzo zmienna ze względu na stopy inflacji).
Podział inflacji ze względu na przejawianie się : jawna, ukryta, stała, okresowa.
II.5. Współczesne teorie inflacji.
Teoria inflacji : kosztowa - spowodowana wzrostem kosztów wytwarzania,
dochodowa - jest konsekwencją walki o podział dochodu (przydział subsydiów),
popytowa - spowodowana wzrostem popytu
II.6. Klasyfikacja zjawisk inflacyjnych.
Ze względu na zjawisko nasilania się : popytowa - nadmierny popyt,
kosztowa - rosnące koszty,
pieniężna - przyrost masy środków pieniężnych.
Jest też inflacja : budżetowa - nadmierny wypływ pieniądza z budżetu,
kredytowa - nadmierny wypływ pieniądza z banków,
płacowa - nadmierny wypływ pieniądza płacowego.
II.7. Polityka antyinflacyjna i jej instrumenty.
II.8. Inflacja w Polsce.
III.1. Pojęcie finansów publicznych.
Finanse publiczne to zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne je regulujące.
III.2. Finanse publiczne, a finanse prywatne.
Finanse publiczne to zjawiska i procesy związane z tworzeniem i rozdysponowywaniem funduszy publicznych (budżetu państwa, gminy, ubezpieczeń społecznych i innych funduszy publicznych.
Fundusze prywatne to gromadzone na zasadzie dobrowolności środki do realizacji celów osobistych, zakres ich jest bardzo wąski i dokonywane operacje nie rzutują na ogólną równowagę finansową państwa.
III.3. Funkcje finansów publicznych.
Funkcja : alokacyjna - gromadzenie i wydatkowanie zasobów pieniężnych, redystrybucyjna - dla alokacji dóbr publicznych i realizacji potrzeb dokonuje się tego za pośrednictwem budżetu poprzez system podatków, pożyczek, składek ubezpieczeniowych oraz system wydatków publicznych., stabilizacyjna - oddziaływanie za pomocą instrumentów polityki finansowej i monetarnej na globalny popyt w gospodarce w celu zapewnienia możliwie pełnego potencjału gospodarki.
III.4. Pojęcie Skarbu Państwa.
Skarb Państwa to ogół majątku narodowego nie będącego w dyspozycji innych jednostek organizacyjnych.
III.5. Funkcje Skarbu Państwa.
Funkcje Skarbu Państwa to :
funkcja kasjera - zapewnienie płynności finansowej państwa,
funkcja bankiera - właściciel majątku państwowego.
III.6. Pojęcie Budżetu Państwa.
Jest to plan bezzwrotnego gromadzenia środków na scentralizowanym funduszu w celu realizacji funkcji państwowych, uchwalony przez parlament w formie ustawy.
III.7. Funkcje Budżetu Państwa.
Funkcje Budżetu Państwa to : funkcja redystrybucyjna, stymulacyjna, kontrolna, polityczna, ekonomiczna
III.8. Zasady budżetowe.
Występują zasady : powszechności - państwo obejmuje wszystkie dziedziny życia gospodarczego, jedności formalnej i materialnej - w danym państwie istnieje jeden budżet, szczegółowości - dochody i wydatki zapisane są sposób szczegółowy, zupełności, przejrzystości, równowagi budżetowej, jednoroczności, uprzedniości, jawności .
III.9. Procedury planowania, uchwalania i wykonywania budżetu.
Podstawowa konstrukcja budżetu jest oparta na zasadzie jedności materialnej.
Etapy procedury budżetowej : opracowanie projektu budżetu - RM ustala wytyczne i zasady założeń polityki społeczno-gospodarczej, MF opracowuje i wydaje wytyczne szczegółowe (nota budżetowa), RM uchwala projekt i z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi i Senatowi (do 15 listopada),
uchwalenie budżetu - następuje w formie ustawy, a jeżeli jest to niemożliwe uchwala się prowizorium budżetowe,
wykonywanie budżetu - organy ustalające zasady prawne wykonania budżetu (Sejm, Senat, RM, MF, M. resortowi), organy sprawujące nadzór na wykonaniem budżetu, organy wykonujące obsługę kasową budżetu (NBP), organy bezpośrednio pobierające dochody i realizujące wydatki
sprawozdawczość i kontrola finansowa wykonania budżetu - Sejm, MF, zarządy gmin i inne oraz NIK .
W planowaniu wydatków stosowane są : ogólne standardy wydatków, standardy złożone, standardy szczegółowe.
III.10. Klasyfikacja dochodów budżetowych.
Wyróżniamy trzy podstawowe kryteria klasyfikacji dochodów budżetowych :
- ekonomiczne - grupowanie dochodów według ¼ródła pochodzenia - główna grupa to zasoby pieniężne przedsiębiorstw i ludności,
- prawne - bezzwrotne i zwrotne, odpłatne i nieodpłatne, przymusowe i dobrowolne, zasadnicze i uboczne.,
- organizacyjne - dokonuje się podziału na dochody poszczególnych rodzajów budżetu.
III.11. Pojęcie podatku.
Podatek jest świadczeniem, ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym i nieodpłatnym, jednostronnie ustalonym i pobieranym przez państwo od określonego podmiotu gospodarczego.
III.12. Cechy i funkcje podatku.
Cechy podatku to : przymusowość, bezzwrotność, nieodpłatność, ogólność oraz podmiotowość, elementy określające warunki, wysokość i terminy płatności.
Funkcje podatku : fiskalna - zasilająca budżet,
regulacyjna - kształtuje dochody,
stymulacyjna - wywiera wpływ na działania jednostek oraz na kierunki i tempo rozwoju.
III.13. Zasady podatkowe.
Zasady : fiskalne - dotyczą wydajności i elastyczności podatków,
gospodarcze - właściwy wybór ¼ródeł podatkowych oraz uwzględnienie ekonomicznych skutków opodatkowania,
sprawiedliwości - zapewnienie powszechności i równości opodatkowania,
techniki podatkowej - gwarancja pewności, dogodności, taniości i prostoty podatku.
III.14. Elementy techniki podatkowej.
Elementy techniki podatkowej to : podmiot podatku, przedmiot podatku, podstawa opodatkowania, stawka podatkowa, skala podatkowa (proporcjonalna, progresywna - globalna i ciągła, degresywna, regresywna), zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe, warunki płatności,
III.15. Rodzaje podatków.
Wyróżniamy podatki : majątkowe, przychodowe, dochodowe, od wydatków.
III.16. Pojęcie polityki podatkowej.
Polityka podatkowa to zinstytucjonalizowany sposób stosowania obowiązujących przepisów podatkowych
III.17. Polski system podatkowy.
Ogół podatków pobieranych przez dane państwo na zasadach zwartej i jednolitej całości pod względem prawnym i ekonomicznym.. System podatkowy stanowi rezultat działalności władzy i organów finansowych. Organy te tworzą podstawowe konstrukcje podatkowe : podmiot, przedmiot, podstawa opodatkowania, wysokość i zasady płatności podatku.
Wady polskiego systemu podatkowego - zbyt duża liczba podatków, zbyt wysoki poziom obciążeń podatkowych, brak stabilności rozwiązań podatkowych, uznaniowość.
III.18. Cło.
Jest to przymusowe, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo od przywozu, wywozu i przewozu towarów przez obszar celny danego kraju.
Są cła : importowe, eksportowe i tranzytowe. Cel - cła fiskalne i ekonomiczne (np. ochronna rynku). Obliczane : od wartości, od ilości lub wagi, mieszane, alternatywne.
III.19. Opłata.
Jest to jednostronnie określone bezzwrotne i odpłatne świadczenie pieniężne o charakterze ogólnym, pobierane od osób fizycznych i prawnych przez państwo lub instytucję świadczącą usługi na podstawie obowiązujących aktów prawnych.
III.20. Klasyfikacja wydatków budżetowych.
Wydatki sektora publicznego obejmują wydatki : budżetu państwa, budżetów lokalnych, funduszy publicznych..
Klasyfikacja wydatków budżetu państwa : według przedmiotu wydatkowania (na funkcjonowanie państwa jako całości, socjalno-kulturalne, na gospodarkę, obsługę długu państwowego), wydatki bieżące i inwestycyjne, wydatki osobowe, wydatki rzeczowe
III.21. Pojęcie gospodarki budżetowej.
Gospodarka budżetowa polega na : planowaniu budżetowym, gromadzeniu dochodów budżetowych, dokonywaniu wydatków budżetowych, kontroli przestrzegania dyscypliny finansowej.
III.22. Formy gospodarki budżetowej i pozabudżetowej.
W działalności budżetowej wyróżniamy działalność brutto i netto - jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze.
W działalności pozabudżetowej - ośrodki specjalne, gospodarstwa pomocnicze
W działalności parabudżetowej wyróżniamy fundusze świadczeń społecznych - FUS, FA, FRON, FGŁP, FERR, PFK
III.23. Dług publiczny.
Problem zadłużenia krajowego i zagranicznego powstał w 90 latach w wyniku przejęciem zobowiązań za zadłużenie zagraniczne Polski powstałe w okresie gospodarki centralnie kierowanej. Obsługa tego długu może być jedna z barier rozwoju i uzdrowienia finansów publicznych.
III.24. Pojęcie polityki budżetowej.
III.25. Finanse samorządu terytorialnego.
Dochody : podatki, opłaty i inne wpływy określone w odrębnych ustawach jako dochody gminy, dochody z majątku gminy, subwencja ogólna z budżetu centralnego, subwencja oświatowa oraz nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych, dotacje celowe, spadki i darowizny, inne dochody.
III.26. Polskie prawo budżetowe.
Klasyfikacja budżetowa to sposób grupowania jednorodnych dochodów i wydatków budżetowych. Kryteria - podmiotowe, przedmiotowo-funkcjonalne, rodzajowe. Klasyfikacja na części budżetu na części, działy, rozdziały, paragrafy.
III.27. Budżet w Polsce.
IV.1. Pojęcie ubezpieczenia społecznego.
Ubezpieczenie społeczne to zabezpieczenie obywateli przed niedostatkiem spowodowanym utratą zdolności do pracy na skutek wieku, choroby lub inwalidztwa.
IV.2. Ubezpieczenie a zabezpieczenie społeczne.
Ubezpieczenie społeczne jest dostępne w zasadzie jedynie dla ubezpieczonych i ma charakter powszechny, dotyczy pracowników i ich rodzin, rzemieślników, rolników. Warunek to opłacanie składek..
Przedmiotem zabezpieczenia społecznego jest zdolność do pracy i zarobkowania oraz zdrowie i życie ubezpieczonego.
IV.3. Funkcje ubezpieczenia społecznego.
Funkcja : ochrony ubezpieczonego, rozdzielcza, polityki ludnościowej, polityki zatrudnienia, ekonomiczno fiskalna
IV.4. Rodzaje świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
Łwiadczenia ubezpieczeniowe są rzeczowe (pomoc leczniczą) i pieniężne (zasiłki jednorazowe i krótkookresowe oraz emerytury i renty). Do krótkookresowych należą zasiłek chorobowy, macierzyński, pielęgnacyjny, opiekuńczy, pogrzebowy, z tytułu urodzenia dziecka. Do długookresowych należą emerytury, renty inwalidzkie
IV.5. Sposoby finansowania systemu ubezpieczeń społecznych.
Wydatki związane z realizacją ubezpieczenia społecznego pokrywane są z FUS. Na dochody składają się wpływy ze składek na ubezpieczenie społeczne, dotacje budżetu państwa, wpłaty zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych oraz różne inne dochody (odsetek, kar, refundacji).
IV.6. Ubezpieczenia społeczne w Polsce.
V.1. Pojęcie banku.
Bank to instytucja finansowa, która w sposób zarobkowy zajmuje się pośrednictwem pomiędzy podmiotami posiadającymi czasowo wolne środki a podmiotami, które zgłaszają na te środki popyt.
V.2. Pojęcie systemu bankowego.
System bankowy to ogół norm prawnych, które regulują procesy gromadzenia, podziału i wydatkowania środków pieniężnych.
V.3. Rodzaje systemów bankowych.
Wyróżniamy system monobankowy (teoretyczny, niewystępujący) - BC->K, dwuszczeblowy (BC->BK->K), mieszany (BC->BK, BC->K, BK->K)
V.4. Bank centralny i jego funkcje.
Bank centralny - to bank państwowy spełniający równocześnie funkcje :
a/ banku emisyjnego- dokonuje emisji pieniądza jest zawsze wypłacalny,
b/ banku banków - bank centralny jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych (komercyjnych).
c/ banku gospodarki narodowej i banku państwa - przez co jest regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju, równowagi bilansu płatniczego, jest bankierem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu obsługi długu państwowego, dba o stabilność waluty narodowej, zajmuje się obsługą i organizacją płatności zagranicznych.
Bank centralny - zestawia plan pieniężny dla całego systemu bankowego, określa globalną wielkość kredytów pośrednio wpływa na działalność innych banków poprzez stopę procentową, wielkość udzielanych kredytów refinansowych i stopę obowiązkowej rezerwy.
Bank centralny interweniuje na rynek pieniężny przez :
operacje otwartego rynku - polega na tym, że bank centralny upoważniony jest do zakupów i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych przeważnie państwowych (weksli skarbowych).
politykę redyskontową,
politykę procentową,
Refinansowanie banków - polega na udzielaniu kredytów przez bank centralny pozostałym bankom poprzez redyskonto weksli zdyskontowanych poprzednio przez banki operacyjne i poprzez kredyt pod zastaw papierów wartościowych.
Polityka redyskontowa prowadzona jest poprzez :
stopę redyskontową (podwyższenie wpływa bezpośrednio na wzrost kosztów kredytów udzielonych przez banki komercyjne przedsiębiorstwom),
kontyngenty redyskonta jest instrumentem oddziaływania banku centralnego na politykę podaży pieniądza. Każdy bank może być pozbawiony redyskonta jeżeli nie spełnia określonych parametrów tj. np. narusza przepisy prawa bankowego, nadzoru bankowego.
Instrumenty oddziaływania banku centralnego w stosunku do innych banków to :
określenie stopy rezerw obowiązkowych - rezerwa obowiązkowa jest formą podatku, którą muszą płacić banki komercyjne na rzecz banku centralnego (podwyższenie stopy oznacza obniżenie zdolności kredytowej banku operacyjnego. Poprzez określenie tej stopy bank centralny określa jaka część wkładów banków komercyjnych powinna znale¼ć się na jego rachunku w banku centralnym.
polityka otwartego rynku - bank centralny upoważniony jest do zakupu i sprzedaży krótkotrwałych papierów wartościowych,
refinansowanie banków - polega na udzielaniu kredytów przez bank centralny pozostałym bankom, które w ten sposób mogą upłynnić swoje aktywa. Refinansowanie odbywa się poprzez redyskonta weksli i kredytów pod zastaw papierów wartościowych.
Bank centralny oddziaływuje na inne banki restrykcyjne bąd¼ ekspansywnie poprzez :
restrykcyjne - podwyższanie stopy lombardowej
podwyższanie rezerw obowiązkowych
sprzedaż papierów wartościowych w ramach polityki otwartego rynku
ekspansywne - obniżanie stopy redyskontowej i lombardowej
obniżanie rezerwy obowiązkowej.
Formy finansowania budżetu przez bank centralny poprzez
- finansowanie bezpośrednie
kredyt na rachunku otwartym
zakup obligacji krótkoterminowych
- finansowanie pośrednie
zakup weksli skarbowych
udzielanie kredytów pod zastaw państwowych papierów wartościowych.
V.5.Pojęcie i rodzaje banków komercyjnych.
Banki operacyjne - komercyjne to takie banki, których głównym celem jest dążenie do zaspokajania potrzeb podmiotów gospodarczych przy równoczesnym dążeniu do uzyskania zysku.
Banki specjalne - są to przede wszystkim banki które zajmują się koncentracją środków dla finansowania inwestycji.
Specjalizacja banków może być :
operacyjna co prowadzi do podziału na banki kredytu krótko i długoterminowego
funkcjonalna,
terytorialna (banki ogólnokrajowe i regionalne)
branżowa (banki przemysłowe rolne, handlu zagranicznego)
V.6. Rodzaje czynności bankowych.
Dzielą się one na operacje :
bierne (pasywne) którymi jest gromadzenie wkładów, lokat, emitowanie własnych papierów wartościowych i wykonywanie czynności zmierzających do powiększenia sumy środków znajdujących się w dyspozycji banków,
czynne (aktywne) polegające na wykorzystaniu zgromadzonych środków udzielając różnego rodzaju kredytów, lokując kapitały własne i klientów w korzystnych przedsięwzięciach.
V.7. Pojęcie kredytu bankowego.
Umowa kredytu bankowego ma charakter cywilnoprawny, musi być zawarta na piśmie. Przed przyznaniem kredytu badana jest przez bank zdolność kredytowa kredytobiorcy i nie może ona być negocjowana. Umowa kredytowa zawiera ściśle określone prawa i warunki kredytobiorcy.
Terminy spłaty kredytu, jego wysokość i oprocentowanie stanowią przedmiot negocjacji z bankiem.
Przez umowę kredytową bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie określoną kwotę środków pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej w warunkach określonych w umowie, do zwrotu wykorzystanego kredytu wraz % oraz do zapłaty prowizji od przyznanego kredytu.
V.8. Cechy i funkcje kredytu bankowego.
Kredyt zawierany jest na podstawie umowy, do dyspozycji kredytobiorcy stawiana jest określona kwota środków w postaci bezgotówkowej, udzielany jest na konkretne cele sprecyzowane we wniosku kredytowym, wykorzystanie kredytu następuje na zasadach określonych w umowie, jest odpłatny.
V.9. Rodzaje kredytów bankowych.
Ze względu na termin na jaki bank udziela kredyt, rozróżniamy kredyty :
krótkoterminowe (do 1 roku),
średnioterminowe (od 1 do 3 lat)
długoterminowe (powyżej 3 lat)
Kredyt dyskontowy - oparty na wekslu. Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym czasie.
Kredyt akceptacyjny - udzielenie takiego kredytu wiąże się z operacjami wekslowymi, w przypadku niedostarczenia przez klienta środków na wykup weksli udzieli mu kredytu akceptacyjnego. Banki akceptują weksle, których terminu płatności nie przekroczy 6-ciu miesięcy.
Kredyt lombardowy - to kredyt udzielany pod zastaw papierów wartościowych, towarów i przedmiotów wartościowych. Charakterystyczną cechą kredytu lombardowego jest fakt posiadania przez bank przedmiotu zastawu. Ze względu na fakt, że banki nie dysponują magazynami najczęściej kredyt ten udzielany jest pod zastaw papierów wartościowych. Okres udzielania pożyczki lombardowej wynosi od 7 dni do 3 - ch miesięcy.
Kredyt hipoteczny - udzielany po ustanowieniu hipoteki na nieruchomości,
Wg metod w rachunkach kredyty dzielą się na kredyty w rachunkach bieżących (otwartych) i w rachunkach kredytowych.
Kredyt w rachunku bieżącym w postaci:
a/ kredytu kasowego zwanego też płatniczym lub przejściowym - jest uprawnieniem klienta do zadłużenia się w tym samym rachunku na zasadach określonych w ustawie kredytowej. Posługiwanie się tym kredytem upraszcza technikę operacyjną kredytowania i rozliczeń, wpływy należności systematycznie zmieniają saldo zadłużenia przez co klient zyskuje na %. W umowie kredytowej bank ustala górny pułap zadłużenia, a także max okres zadłużenia.
b/ kredyt otwarty - zawierany też na podstawie umowy kredytowej zawieranej na kilka miesięcy do roku. Upoważnia on klienta do wystawienia dyspozycji płatniczych i zobowiązuje bank do zapłaty dokumentów płatniczych. .Jest to kredyt krótkotrwały odnawialny. Spłata kredytu następuje automatycznie z wpływów i kredyt nie spłacony jest wyżej oprocentowany i ewidencjonuje się go na odrębnym rachunku kredytów przeterminowanych.
Kredyt dyskontowy - oparty na wekslu. Funkcje weksla: kredytowa, płatnicza, gwarancyjno - refinansowa. Wekslem można uregulować swoje zobowiązania lub zdyskontować go w banku zmieniając go na pieniądz. Weksel zabezpiecza zapłatę za co odpowiedzialne są osoby na nim podpisane - stąd funkcja gwarancyjna.
Kredyt w rachunkach bieżących - jest uprawnieniem klienta do zadłużenia się w tym rachunku na zasadach określonych w umowie kredytowej. Może ona mieć dwojaki charakter:
kredytu płatniczego - łagodzącego skutki nierównomiernego wpływu należności, winien być zlikwidowany w najbliższych dniach
kredytu otwartego - zawartego na podstawie umowy kredytowej zawieranej na okres kilku miesięcy do roku.
V.10. Transakcje rozliczeniowe pomiędzy podmiotami gospodarczymi przeprowadzane przez system bankowy.
Od 1994 roku jednostki gospodarcze mają obowiązek posiadania rachunku bankowego i przeprowadzania za jego pośrednictwem określonych rozliczeń w formie bezgotówkowej. Umowa rachunku bankowego jest umową cywilno-prawną (strony są równorzędnymi partnerami, istnieje swoboda wyboru banku) zgodnie z polskim prawem bankowym rozliczenia związane z działalnością gospodarczą banki prowadzą na :
rachunku bieżącym - na które wpływają należności od odbiorców za sprzedawane towary, świadczone usługi, podejmowane z nich są środki na wypłatę wynagrodzeń, pokrywane z nich są zobowiązania wobec dostawców, płacone są z nich podatki, opłaty itp.
rachunek pomocniczy - służy do przeprowadzania przez jego posiadacza rozliczeń w innych bankach. Otwarcie tego rachunku nie wymaga zgody banku prowadzącego rachunek bieżącego.
rachunki lokat terminowych - służą do przechowywania środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem.
Wśród dyspozycji udzielonych bankowi można rozróżnić dyspozycje:
bezgotówkowe (uznaniowe, obciążeniowe), gotówkowe (wypłata lub wpłata)
O przebiegu księgowań klient informowany jest za pomocą wyciągu rachunku.
Rozliczenia gotówkowe:
wpłaty gotówkowe do kasy dziennej banku przy użyciu dowodów wpłaty,
wrzucenie pieniędzy do skarbców nocnych,
inkaso samochodowe - odbieranie utargów gotówkowych przedsiębiorstw handlowych.
Formy rozliczeń bezgotówkowych:
polecenie przelewu - polega na wydaniu bankowi dyspozycji przelania określonej kwoty z rachunku bankowego płatnika na wskazany przez niego rachunek,
czeki kasowe (gotówkowe) rozrachunkowe .
Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego,
karta kredytowa - służy celom płatniczym połączonym z możliwością zaciągnięcia kredytu. Posiadacz karty obciążony jest stałą roczną opłatą + płaci odsetki od zaciągniętego kredytu,
karta debetowa - musi mieć pokrycie w saldzie rachunku bankowego jego posiadacza,
euroczeki,
akredytywa - upoważnienie dla banku do pokrywania ze specjalnego rachunku należności po uprzednim sprawdzeniu zgodności wykonania dostawy lub usługi.
Najważniejsze dokumenty używane w operacjach bankowych to : czeki gotówkowe, czeki rozliczeniowe, polecenie przelewu, noty memoriałowe, zbiorcze dowody uznaniowe i obciążeniowe.
Noty memoriałowe - wewnętrzne dokumenty banku wystawione przez pracowników banku na podstawie dyspozycji klientów i własnych decyzji.
Faktoring - to czynna operacja bankowa i jest równocześnie formą kredytowania należności, gwarancją zabezpieczającą przedsiębiorstwo przed ryzykiem ich ściągnięcia, a także operacją rozliczeniową polegającą na
inkasowaniu należności. W odniesieniu do przedsiębiorstw może zastąpić inkaso dokumentów handlowych i dyskonto weksli. Dostawca nie musi analizować wypłacalności poszczególnych klientów, gdyż tym zajmuje się faktor. Przedsiębiorstwo jest zwolnione z przymusowej egzekucji, bo ten obowiązek spada na faktora. Umowa przedsiębiorstwa z faktorem jest V.9.
zawierana na dłuższy czas z obustronną możliwością rozwiązania za wypowiedzeniem. Banki pobierają od faktorowania stosunkowo dużą prowizję.
Operacje dyskontowe weksli - polegają na nabywaniu weksli przez bank. Banki przyjmują do dyskonta weksle handlowe wynikające z działalności gospodarczej
Przeciwieństwem w/w weksla jest weksel finansowy wynikający z udzielonej pożyczki pieniężnej. Dyskonto weksla może prowadzone w trybie umowy o linię
kredytowo-dyskontową. Bank przyjmuje do dyskonta wyłącznie weksel pochodzący z dokonanych operacji gospodarczych jeżeli termin zapłaty przypada nie wcześniej niż po 15 dniach od daty ich założenia w banku i nie pó¼niej niż do 3 miesięcy.
Indos - to przenoszenie praw na inne osoby.
Awal - poręczenie weksla przez osoby trzecie.
V.11. Czeki.
Czek jest to dokument , przy pomocy którego wystawca rozporządza swoimi środkami pieniężnymi znajdującymi się w banku. Uprawnienie do wystawiania czeków wymaga uprzedniego porozumienia klienta z bankiem, upoważniającego do takiego sposobu dysponowania zdeponowanymi w nim środkami pieniężnymi.
Elementy składowe czeku.
Zgodnie z polskim ustawodawstwem czek powinien zawierać elementy:
- nazwę czeku,
- kwotę , jaka ma być wypłacona, podaje się w ujęciu liczbowym i słownie,
- osobę, która ma wypłacić kwotę oznaczoną na czeku - może nią być bank,
- miejsce płatności czeku może być podana jednoznacznie tj. wskazywać dokładnie dzień,
- nazwę miesiąca i rok,
- podpis wystawcy powinien być złożony własnoręcznie.
Czek, który jest wystawiony z opuszczeniem niektórych elementów albo zawierający jedynie podpis osoby upoważnionej do dysponowania rachunkiem w banku określony jest mianem niezupełnego lub in blanco.
Rodzaje czeków.
W zależności od sposobu określenia remitenta wyróżnia się czeki:
- imienne tzn. zawierające nazwisko remitenta,
- na okaziciela.
Uwzględniając różne formy obrotu czekowego można czeki podzielić na:
- czek zwykły (kasowy lub gotówkowy),
- czek rozrachunkowy,
- czek potwierdzony,
- czek bankierski,
- czek zakreślony,
- czek turystyczny (podróżny) - surogat gotówki.
W zależności od miejsca wystawienia i płatności może wyodrębnić czeki:
- miejscowe tj. płatne w tej samej miejscowości, w której je wystawiono
- zamiejscowe tj. przeznaczone do zrealizowania w innych miejscowościach
- krajowe tj. wystawione w Polsce
- zagraniczne tj. wystawione w innych krajach.
Zgodnie z przepisami obowiązującymi w Polsce czek powinien być przedłożony trasatowi do zapłaty licząc od dnia wystawienia:
10 dni w przypadku czeków krajowych
20 dni jeżeli czek wystawiono w innym kraju, niż kraj w którym jest płatny, ale miejsce wystawienia i płatności położone są w tej samej części świata
70 dni, jeżeli miejsca płatności i wystawienia czeku znajdują się w różnych krajach położonych w różnych częściach świata.
V.12. Weksle.
Weksel jest dokumentem sporządzonym w formie przewidzianej przez prawo, zawierającym bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie w ustalonym terminie i miejscu przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną, sumy pieniężnej, której egzekucja jest wyposażona w specjalny rygor. Zobowiązanie to charakteryzuje się cechami :
zobowiązanie wekslowe jest samoistne tj. oderwane od przyczyny, jaka spowodowała powstanie tego zobowiązania,
weksel umożliwia przenoszenie przez posiadacza dokumentu praw w nim zawartych na inne osoby, pozwala to na posługiwanie się wekslem otrzymanym od jednego kontrahenta w celu zapłaty innym kontrahentom,
zobowiązanie wekslowe łączy się z solidarną odpowiedzialnością osób na wekslu podpisanych za jego uregulowanie w terminie.
W przypadku odmowy zapłaty weksla w terminie jego posiadacz ma prawo skorzystać z trybu egzekwowania należności czyli rygoru wekslowego.
Rodzaje i funkcje weksla.
Weksel własny zwany również wekslem sola suchym lub prostym jest bezwarunkowym zobowiązaniem się wystawcy do zapłacenia ustalonej sumy na rzecz innej osoby, zwanej remitentem.
Weksel trasowany zwany także ciągnionym lub też w skrócie zwanym tratą zawiera polecenie wystawcy (zwanego trasantem) zapłacenia określonej kwoty, wydane innej osobie (zwanej trasatem), na rzecz osoby trzeciej (zwanej remitentem).
Wiarygodność weksla może być dodatkowo wzmocniona, jeżeli jego zapłatę zagwarantuje poręczyciel, który w razie odmowy wykonania zobowiązania przejmuje odpowiedzialność za jego realizację.
Ze względu na charakter zobowiązania wekslowego można wyróżnić weksle :
kupieckie i handlowe - które są wystawiane z tytułu zobowiązań powstałych w wyniku dostaw towarów lub wyświadczonych robót i usług,
finansowe - wydawane w zamian za pożyczki,
gwarancyjne - stanowiące zabezpieczenie pretensji w razie nienależytego wykonania określonej umowy.
Funkcje weksla :
funkcja kredytowa weksla występuje w transakcji kupna - sprzedaży i polega na udzieleniu nabywcy krótkoterminowego kredytu tzw. kupieckiego,
funkcja obiegowa, wynika z tego, że weksel może być przez posiadacza przeniesiony na inną osobę, której również taka możliwość przysługuje,
funkcja płatnicza wiąże się ściśle z obiegową tzn. polega na możliwości regulowania przy pomocy weksla zobowiązań,
funkcja gwarancyjna polega na zabezpieczeniu przy pomocy weksla roszczeń jakie mogą występować w trakcie wykonywania umowy wskutek jej naruszenia przez wystawcę weksla.
Zgodnie z wymogami prawa obowiązującego w Polsce weksel zawiera :
nazwę " weksel" w samej treści dokumentu,
bezwarunkowe zobowiązanie wystawcy do zapłaty lub jego polecenie wypłaty oznaczonej sumy pieniężnej,
nazwisko osoby, która ma zapłacić weksel trasowany,
termin płatności,
miejsce płatności,
nazwisko osoby, na rzecz której powinna być dokonana zapłata (remitenta),
data i miejsce wystawienia,
podpis wystawcy weksla.
Ponadto od zobowiązania wekslowego należy uiścić opłatę skarbową na rzecz budżetu, której wysokość zależy od kwoty zobowiązania Zwolnione od opłaty skarbowej są weksle wystawiane lub akceptowane w związku z obrotem z zagranicą, nie wnosi się również opłat od poręczeń lub na przedłużkach. Opłata skarbowa wynosi 10 gr. od każdych pełnych lub rozpoczętych 100 złotych sumy wekslowej. Weksle są wystawione przeważnie na urzędowych blankietach.
Użycie słowa weksel w treści dokumentu jest obligatoryjne, a jego pominięcie powoduje jedynie zwykłe zobowiązanie. Zobowiązania wekslowe z natury nie mogą być uwarunkowane.
Suma wekslowa tj. kwota jaka ma być zapłacona podawana jest w wekslu przy pomocy cyfr i słownie. Jeżeli te różnią się, obowiązuje kwota wymieniona słownie. Kwota weksla jest płatna jednorazowo, a więc weksel nie może wymieniać sum płatnych ratalnie. Należy podać też i walutę Nazwisko osoby, która ma płacić weksel tj. nazwisko trasata - podaje się zazwyczaj w dolnej lewej stronie weksla łącznie z adresem.
Termin płatności weksla powinien zawierać dzień miesiąc i rok jeżeli zapłata ma nastąpić w określonym dniu, aczkolwiek możliwe są sformułowania za m.-c, za tydzień itp.
Miejsce płatności weksla podaje się zazwyczaj w dolnej lewej części dokumentu. Jeżeli go nie wymieniono, za miejsce płatności uważa się miejsce wystawienia lub siedziby wystawcy.
Obligatoryjne jest wymienienie w wekslu osoby, na rzecz której ma nastąpić zapłata tj. pierwszego wierzyciela (remitenta).
Weksel w Polsce nie może być wystawiany na okaziciela.
Datę i miejsce wystawienia weksla podaje się w pełnym brzmieniu. Jeżeli nie podano miejsca wystawienia weksla, to uważa się, że został on sporządzony w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy. Brak całkowity miejsca wystawienia weksla powoduje jego nieważność.
Jeżeli sam weksel może być wypełniony ręcznie lub pismem maszynowym to podpis wystawcy (a także inne podpisy) musi być złożony osobiście.
Klauzule wekslowe (obowiązująca w krajach, które podpisały konwencję genewską) mające moc prawną mogą dotyczyć przede wszystkim :
zwolnienia dłużników wekslowych od odpowiedzialności wekslowej za zapłatę lub przyjęcie weksla,
rezygnacji od obowiązku protestu weksla w razie jego niezapłacenia terminie przez głównego dłużnika,
wskazanie na miejsce zapłaty u osoby trzeciej (domicyliat).
Klauzule informacyjne dotyczą najczęściej oświadczeń o przyczynie powstania zobowiązania wekslowego.
Na wekslach mogą występować klauzule nie uwzględnione przez prawo. Zamieszczenie klauzuli, która podważałaby formalno - prawne cechy zobowiązania wekslowego, oznacza iż weksel traci swój charakter tj. przestaje być wekslem. Do takich klauzul może należeć np. wprowadzenie zastrzeżenia, warunkującego zapłatę od uprzedniego uzyskania ze strony wierzyciela odpowiedniego oświadczenia.
Przenoszenie uprawnień z weksla wynikających na inną osobę nosi nazwę indosu. Polega ono na zamieszczeniu na odwrotnej stronie weksla lub w razie braku miejsca - na przedłużku odpowiedniego oświadczenia przez dotychczasowego posiadacza o odstąpieniu weksla i na wręczeniu dokumentu nowemu posiadaczowi. Indos może być pełny lub niepełny. Indos pełny może brzmieć "Ustępujemy na zlecenie ..." i powinien być zaopatrzony podpisem dotychczasowego posiadacza weksla oraz podawać miejsce i datę jego sporządzenia. Indos niezupełny zwany także indosem in blanco ogranicza się do złożenia podpisu na wekslu przez jego dotychczasowego posiadacza.
Przy indosie współdziałają dwie strony tj. odstępujący weksel (indosant) lub żyrant oraz jego nabywca zwany indosatanuszem lub żyrantanuszem.
Istotne znaczenie przy nabywaniu praw wekslowych ma sprawdzenie, czy zachowana została ciągłość podpisów związanych z indosami, która stanowi tzw. legitymację formalną upoważniającą do stwierdzenia, iż osoba prezentująca weksel nabyła go prawnie. Ciągłość tej nie naruszy fakt, jeżeli sfałszowano jeden z poprzednich podpisów.
Indosy dzielimy na :
indos pełnomocniczy, zwany również indosem zastępczym, upoważnia jedynie do wykonania określonych praw w imieniu, którego własnością weksel pozostaje nadal. Indosantanusz ustępując weksla nie odpowiada wekslowo.
indos zastawniczy łączy się z przekazaniem weksla indosantanuszowi w formie zastawu w celu zabezpieczenia realizacji występujących wobec niego zobowiązań. Taki indos uprawnia posiadacza do wykorzystania wszystkich praw z weksla, zwłaszcza do inkasa jego kwoty w dacie płatności w celu zaspokojenia swoich roszczeń.
indos zwrotny występuje wówczas kiedy dana osoba, która występowała jako indosant, przejmuje ponownie dokument. Indos taki występuje także wtedy, gdy weksel trafia przed terminem płatności do rąk wystawcy lub akceptanta.
Wykorzystanie funkcji gwarancyjnych weksla.
Forma gwarancyjna weksla wykorzystywana jest w przypadkach:
przy powierzaniu mienia do rozliczenia agentom i pośrednikom
jako zabezpieczenie przez pracownika wyrównania ewentualnych szkód
przy ubezpieczeniu zapłaty za dostawy systematycznie dokonywane
jako zabezpieczenie gwarancji lub rękojmi z tytułu wykonywania robót i usług (weksel kaucyjny)
przy sprzedaży ratalnej klientom lub wypożyczeniu im droższego sprzętu.
V.13. Polski system bankowy.
VI.1. Pojęcie ubezpieczenia gospodarczego.
VI.2. Funkcje ubezpieczeń gospodarczych.
VI.3. Rodzaje ubezpieczeń gospodarczych.
VI.4. Elementy techniki ubezpieczeniowej.
VI.5. Polski system ubezpieczeń gospodarczych.
VII.1. Pojęcie rynku kapitałowego.
Rynek papierów wartościowych jest jednym z podstawowych segmentów rynku finansowego, który obejmuje ogół transakcji związanych z przemieszczeniem kapitałów pieniężnych od podmiotów dysponujących wolnymi środkami finansowymi do podmiotów zgłaszających zapotrzebowanie na takie środki. Na rynek finansowy składają się trzy jego zasadnicze człony tj. rynek pieniężny, walutowy i kapitałowy.
Rynek pieniężny obejmuje transakcje związane z przemieszczaniem krótkoterminowych kapitałów w formie depozytów i kredytów bankowych jak również w postaci specjalistycznych instrumentów finansowych jakimi są weksle, różnego rodzaju bony i certyfikaty pieniężne, czeki itp.
Rynek walutowy umożliwia dokonywanie transakcji kupna sprzedaży walut różnych krajów w celu regulowania zobowiązań płatniczych w danych walutach, a również w celach spekulacyjnych lub interwencyjnych przez bank centralny.
Rynek kapitałowy pozwala na tworzenie i przepływy długoterminowych kapitałów udziałowych wykorzystywanych w działalności gospodarczej służących także pokrywaniu deficytów budżetowych.
Rynek kapitałowy składa się z rynku kredytowego - głównie o charakterze bankowym oraz z rynku lokacyjnych papierów wartościowych, na którym obroty dokonywane są przy pomocy dokumentów ucieleśniających w swej istocie określone prawa majątkowe.
Rynek papierów wartościowych obejmuje obrót głównie obligacjami i akcjami. Posiadaczom wolnych okresowo środków finansowych rynek papierów wartościowych umożliwia lokowanie tych środków w sposób zapewniający osiąganie korzyści. Rynek ten umożliwia także posiadaczom papierów wartościowych ich zmianę na gotówkę.
Rynek papierów wartościowych dzieli się na :
pierwotny rynek papierów wartościowych - obejmuje operacje, które występują wyłącznie przy sprzedaży walorów przez emitentów na rzecz subskrybentów. Operacje na tym rynku realizowane są jedynie w formie emisji nowych walorów. Emisja papierów wartościowych na rynku pierwotnym może mieć charakter publiczny lub prywatny. W przypadku oferty publicznej w Polsce obowiązkowe jest pośrednictwo domu maklerskiego. Subskrypcja prywatna nie wymaga takiego pośrednictwa.
Wtórny rynek papierów wartościowych - umożliwia wzajemną wymianę na zasadach kupna - sprzedaży walorów dokonywaną między inwestorami lub zamianę ich na gotówkę. Stwarza on szansę uzyskania korzyści wynikających ze wzrostu cen walorów, pozwala na stosunkowo łatwą zmianę struktury lokat, jak również na odzyskanie płynnej gotówki niezbędnej na pokrycie innych potrzeb. Wtórny rynek staje się więc swego rodzaju barometrem nie tylko ogólnej koniunktury gospodarczej ale także efektywności gospodarowania poszczególnych spółek. Zarówno rynek, pierwotny i wtórny mogą mieć formę rynku publicznego jak i prywatnego.
Rynek publiczny występuje w razie oferowania do sprzedaży papierów wartościowych znacznemu kręgowi potencjalnych nabywców. Występuje on w formie giełd papierów wartościowych, a także w postaci innych pozagiełdowych instytucji.
Rynek prywatny papierów wartościowych nie ma sformalizowanego charakteru. Transakcje występujące na tym rynku realizowane są przede wszystkim między klientami nabywającymi i zbywającymi walory bezpośrednio między sobą.
VII.2. Pojęcie papierów wartościowych i ich rodzaje.
Obligacja jest papierem wartościowym, w którym emitent tj. Wydawca potwierdza zaciągnięcie określonej kwoty pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu właścicielowi obligacji w ustalonym z góry terminie oraz do zapłaty odsetek. Obligacja jest więc dla emitenta instrumentem, przy pomocy którego może zaciągnąć pożyczkę jednocześnie u wielu wierzycieli, często na bardzo długi okres. Dla nabywcy obligacje stanowią bardzo uproszczoną formę lokowania kapitału, obliczoną na stabilny, z góry określony dochód. Obligacje dotyczą, pożyczek długoterminowych (do 30-tu lat) oraz średnioterminowych (do 5-ciu lat). Obecnie jednak najczęściej emitowane są obligacje, na okresy oscylujące wokół 10-15 lat.
Zbliżonym do obligacji papierem wartościowym są bardziej spotykane renty terminowe lub wieczyste. Odmianą obligacji są emitowane w niektórych krajach tzw. Certyfikaty inwestycyjne. Są one dokumentami potwierdzającymi zaciągnięcie pożyczki na realizację określonego przedsięwzięcia. Zamiast jednak odsetek od kapitału właściciel certyfikatu partycypuje odpowiednio w zyskach jakie rzeczywiście przynosi dane przedsięwzięcie. Właściciel certyfikatu nie jest jednak traktowany jako udziałowiec - nie przysługuje mu prawo do współzarządzania firmą.
Specyficzną formą obligacji stanowią listy zastawne. W okresie międzywojennym były w Polsce dość popularną formą zaciągnięcia długoterminowych pożyczek przez specjalistyczne banki, a także przez towarzystwa kredytowe ziemskie lub miejskie.
Ode obligacji w ścisłym tego słowa znaczeniu należy odróżnić - weksle skarbowe oraz bankowe bony lokacyjne. Są to papiery pożyczkowe emitowane przez państwo (bony, weksle skarbowe) oraz banki (bony) ale o krótkoterminowym charakterze, sprzedawane nabywcom według cen uwzględniających potrącenie już z góry należnych odsetek. Kraje wysoko uprzemysłowione wykorzystują obligacje dla pokrywania powstających deficytów budżetowych i rosnącego długu publicznego. Spłata obligacji, których termin wykupu już upłyną pokrywana jest wówczas emisją nowych obligacji. Przy pomocy obligacji, gromadzą także fundusze renomowane banki, towarzystwa ubezpieczeniowe. Instytucje samorządowe z kolei emitują obligacje przede wszystkim na realizację przedsięwzięć w dziedzinie rozbudowy infrastruktury.
Klasyfikacja obligacji według rodzajów :
państwowe, zwane również popularnie skarbowymi,
instytucji finansowych (banków, instytucji ubezpieczeniowych, towarzystw kredytowych),
organów samorządowych lub komunalnych,
przedsiębiorstw o publicznym charakterze (poczta, kolej),
pozostałych przedsiębiorstw i instytucji.
Obligacje emitowane przez państwo są udostępniane nabywcom - podobnie jak obligacje innych jednostek - na zasadach dobrowolności. Jednak zdarzają się także obligacje państwowe przymusowe, które na mocy ustawy mają obowiązek nabywać określone grupy subskrybentów lub z mocy ustawy służą jako obligatoryjny środek regulowania zobowiązań państwa.
Emitowane przez państwo w różnych okresach obligacje podlegają niejednokrotnie konsolidacji (zespolenie, zjednoczenie), polegającej na połączeniu kilku zaciągniętych uprzednio pożyczek w jedna nową. Natomiast występująca czasem konwersja (odwrócenie) polega na zmianie warunków pożyczek uprzednio zaciągniętej przez państwo - na inne korzystniejsze dla dłużnika.
Ze względu na zasięg emisji można wyodrębnić obligacje :
wewnętrzne tj. Przeznaczone do sprzedaży wyłącznie wewnątrz kraju
zewnętrzne emitowane przeważnie w obcej walucie z wyłącznym lub głównym przeznaczeniem do ulokowania w innym kraju.
Istotne znaczenie dla nabywcy obligacji może mieć zabezpieczenie przed skutkami deprecjacji waluty (inflacja) na jaką opiewa dany walor. W tym celu emituje się czasem obligacje, których wartość nominalna jest indeksowana tzn. Ulega korekcie w zależności od wahań ogólnego poziomu cen w trybie ustalonym w dokumencie emisyjnym. Inną formą zabezpieczenia przed skutkami deprecjacji waluty może być przyjęcie zasady, że stopa okresowo naliczanych odsetek jest zmienna.
Przy klasycznej obligacji wyłącznym dochodem jej właściciela jest oprocentowanie liczone z reguły według stałej stopy, płatne raz, względnie dwa razy do roku. Obligacje takie zawierają odpowiedni zestaw kuponów, na podstawie których następuje wypłata %, albo są one dopisywane corocznie do wartości kapitałowej, przy uwzględnieniu procentu składanego.
Inną formę korzyści przynoszą właścicielowi obligacje premiowe (loteryjne). W tym wypadku należne odsetki nie są wypłacane poszczególnym właścicielom obligacji lecz tworzy się z nich pulę pieniężną, z której wpłaca się wysokie premie dotyczące wylosowanych obligacji. Uzupełniającą zachętą dla nabywcy obligacji, mogą być dodatkowe świadczenia do jakich emitent się zobowiązuje w stosunku do właściciela dokumentu. W specjalne przywileje wyposażone są niejednokrotnie obligacje państwowe. Mogą one polegać na zwolnieniu od podatku dochodowego.
Wartość i efektywna stopa oprocentowania obligacji.
Oceniając wartość obligacji trzeba rozróżnić przede wszystkim jej wartość (cenę) nominalną, emisyjną i bieżącą.
Nominalna wartość obligacji jest określona przez emitenta i oznacza kwotę jaką powinien otrzymać posiadacz waloru po upływie terminu jego wykupu. Wartość nominalna może być stała tzn.nie ulega zmianie w stosunku do wartości ustalonej w kwocie absolutnej w momencie emisji waloru lub zmienna.
Wartość emisyjna obligacji stanowi jej cenę, według której emitent oferuje ją subskrybentom (pierwszym nabywcom). Wartość ta może być równa wartości nominalnej ale nierzadko ustalona jest na niższym lub wyższym poziomie.
Wartość bieżąca obligacji stanowi cenę, po której można walor w danym momencie kupić lub sprzedać. Wartość ta jest zatem ceną rynkową obligacji, która może ulegać ciągłej fluktuacji. Na zmiany wartości bieżącej obligacji istotny wpływ wywierają zmiany stopy procentowej od depozytów bankowych.
Posiadacz obligacji inkasuje % liczone wg określonej stopy % w stosunku do wartości nominalnej waloru. Jeżeli jednak wartość bieżąca obligacji jest niższa lub wyższa od nominalnej, to przy ocenie aktualnych korzyści na jakie może liczyć każdy kolejny posiadacz obligacji, kwotę % w skali rocznej relacjonuje się do sumy, którą zapłacił przy nabyciu waloru tj. do wartości bieżącej. W rezultacie uzyskuje się stopę bieżącą oprocentowania obligacji.
Posiadacz obligacji, który nabył ją po cenie niższej od nominalnej, po upływie okresu zwrotu pożyczki przez emitenta otrzyma pełną jej wartość, wyższą od bieżącej. Ta oczekiwana w przyszłości dodatkowa korzyść odpowiednio zdyskontowana powinna być w wysokości przypadającej na jeden rok doliczona do kwoty rocznych %. Wówczas można obliczyć tzw. efektywną stopę odsetek..
Zasady emisji i obrotu obligacjami w Polsce.
W 1985 roku stworzono podstawy prawne do emisji obligacji przez państwowe przedsiębiorstwa, a w 1988 roku generalne zasady emisji, obrotu i wykupu obligacji zostały uregulowane ustawowo.
Obligacje mogą być emitowane przez :
Skarb Państwa (tzn. Obligacje skarbowe, państwowe),
NBP,
podmioty gospodarcze prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną (S.A., sp. z o.o., spółdzielnia),
gminy, związki międzygminne oraz miasto stołeczne Warszawa.
Emisja obligacji skarbowych jest każdorazowo legalizowana odrębnym specjalnym upoważnieniem ustawowym Sejmu, zamieszczanym przeważnie w ustawie budżetowej na dany rok. Uprawnienia do emisji obligacji państwowych przysługują Ministrowi Finansów.
NBP może emitować obligacje na podstawie prawa bankowego. Ogólnie obowiązujące przepisy przewidują możliwość emisji obligacji, uwzględniających przysługujące obligatunoszowi świadczenia pieniężne obejmujące zwrot przez emitenta należności głównej i ubocznej (%). Ponadto obligacja może być wyposażona w świadczenia niepieniężne, wśród których mogą wystąpić :
prawo do zmiany obligacji na akcje spółki będącej emitentem (obligacje zamienne),
prawo do udziału w przyszłych zyskach emitenta (certyfikaty inwestycyjne),
prawo pierwszeństwa do emitowanych w przyszłości akcji spółki zaciągającej pożyczkę obligacyjną (obligacje z prawem pierwszeństwa).
W celu wyra¼nego sprecyzowania ryzyka przez przyszłego subskrybenta ustawa wyra¼nie wyróżnia obligacje :
zabezpieczenie całkowite,
częściowo zabezpieczone,
niezabezpieczone.
Zabezpieczenie całkowite obligacji, obejmujące zarówno równowartości pożyczki jak i związanych z nią % może wystąpić w następujących formach :
ustanowienie zastawu na majątku emitenta,
gwarancja udzielona przez NBP albo przez inny bank (10 mln ECU),
udzielenie gwarancji przez Skarb Państwa.
Emisja obligacji może mieć charakter : prywatny i publiczny.
Emisja prywatna występuje w przypadku gdy emitent kieruje swoją ofertę bezpośrednio do nie więcej niż 300 osób.
Emisja publiczna ma miejsce wówczas, gdy propozycja nabycia obligacji skierowana jest do więcej niż 300 osób.
Naruszenie przez emitenta ustawowych zasad emisji obligacji powoduje zagrożenie sankcjami karnymi ( 6 m-cy do 5 lat pozbawienia wolności i grzywna do 5 ml zł).
Obligacje państwowe w Polsce.
Obecnie głównym emitentem obligacji w Polsce jest Skarb Państwa. Od kilku lat emituje już systematycznie kilka rodzajów obligacji z których dochód przeznaczony jest na finansowanie deficytu budżetowego Systematycznie powtarzane są :
emisje obligacji z terminem wykupu po upływie jednego roku,
po upływie trzech lat od daty emisji.
Odsetki od obligacji jednorocznych wypłacane są łącznie ze zwrotem pożyczki. Stopę % ustala się w wysokości wska¼nika inflacji występującej w okresie 12 m-cy jakie upłynęły o miesiąc wcześniej niż data wykupu obligacji, powiększonego o 5 punktów procentowych.
Odsetki od trzyletnich obligacji wypłacane są co kwartał, a ich stopa procentowa równa jest rentowności 13 tygodniowych tj. trzymiesięcznych bonów skarbowych powiększonej przy zastosowaniu współczynnika 1,1.
Akcja - jest papierem wartościowym stwierdzającym bezwarunkowe uczestnictwo jej właściciela w kapitale spółki akcyjnej, uprawniającym do partycypacji w jej zyskach w formie tzw. dywidendy oraz do majątku spółki w razie jej likwidacji. Akcja stanowi odpowiednik części kapitału spółki, który jest finansową podstawą jej działalności i materialnej odpowiedzialności za podejmowane zobowiązania. Wartość akcji nie może być zwrócona akcjonariuszowi w czasie trwania spółki, a po jej likwidacji upoważnia do udziału w majątku spółki ale dopiero po uprzednim zaspokojeniu wszelkich innych zobowiązań. Od wartości akcji nie może być wypłacone oprocentowanie, gdyż stanowi ona element kapitału ulokowanego w przedsięwzięciu. Niezależnie od dywidendy akcje dobrze prosperujących przedsiębiorstw mogą zapewnić posiadaczom korzyści ze względu na wzrost wartości rynkowej walorów. Na wartość realną akcji nie ma wpływu inflacja.
W Polsce kompleksowa regulacja zasad funkcjonowania spółek akcyjnych nastąpiła w kodeksie handlowym. Przy pomocy akcji, które są zbywane między posiadaczami wg wolnych cen (rynkowych) ułatwione są przepływy kapitałów w gospodarce.
Klasyfikacja akcji wg rodzajów.
W zależności od przepisów prawa, jak również podaniem statutu spółki akcje mogą być emitowane w formie dokumentów:
imiennych lub
na okaziciela
Akcja imienna powinna zawierać nazwisko i imię właściciela, jest ona ewidencjonowana w księdze akcji imiennych. W księdze odnotowuje się także wszelkie zmiany własności akcji. Mogą obowiązywać pewne ograniczenia przy przenoszeniu prawa ich własności.
Akcja na okaziciela ułatwia bardzo procedurę jej przenoszenia na innego nabywcę. Akcje bezimienne nie są rejestrowane. W Polsce akcje dopuszczane do publicznego obrotu są wyłącznie akcjami na okaziciela. Spółka będąca emitentem składa je do depozytu bankowego, natomiast akcjonariusz otrzymuje tylko świadectwo depozytowe.
Ze względu na pokrycia równowartości akcji można wyodrębnić akcje:
opłacone gotówką,
wydawane za wkłady rzeczowe tj. aporty czyli akcje aportowe
Akcje opłacone gotówką mogą być wydawane nawet już po ich częściowej zapłacie (nie mniej niż 25% wartości nominalnej). Jedynie do czasu pełnego opłacenia akcje muszą być imienne. Natomiast akcje bezimienne mogą być wydawane dopiero po pełnym opłaceniu. Wśród akcji gotówkowych można zatem wyróżnić dokumenty opłacone : całkowicie i częściowo.
Podział ten ma istotne znaczenie przede wszystkim przy ustalaniu wysokości dywidendy.
Akcje aportowe powinny być w pełni okryte jeszcze przed zarejestrowaniem spółki. Ze względu na konieczność szczególnie wnikliwej kontroli oszacowania wkładów rzeczowych akcje aportowe powinny być imienne do momentu zatwierdzenia przez walne zgromadzenie sprawozdania oraz bilansu, a także rachunku zysków i strat po drugim roku działalności spółki. Ponadto w tym okresie akcje aportowe nie mogą być zbywalne.
Akcje dzielimy również na :
pojedyncze - jeżeli dokument opiewa na wartość nominalną jednej akcji,
zbiorcze - jeżeli w jednym dokumencie ujmuje się więcej niż jedną akcję podając ich ilość, wartość nominalną pojedynczą akcji oraz ich łączną wartość.
Ze względu na uprawnienia jakie przysługują akcjonariuszom akcje dzieli się na:
zwykłe
uprzywilejowane tj. Korzystające ze specjalnych dodatkowych uprawnień w stosunku do akcji zwykłej.
Akcje uprzywilejowane oznaczają zatem dopuszczoną prawem nierówność uprawnień akcjonariuszy. Umacniają one pozycję konkretnych osób. Dlatego powinny być imienne, a w razie zamiany ich na dokumenty na okaziciela przywileje zazwyczaj wygasają.
Przywilej prawa głosu - może przewidywać, że na jedną akcję przypada więcej niż jeden głos (nie więcej niż 5 głosów). Akcje te powinny być imienne.
Przywilej dywidendy - może oznaczać prawo do wyższej dywidendy w stosunku do przysługującej akcjom zwykłym (nie więcej niż poziom przeciętnej stopy dyskontowej NBP podwyższony o 2 jednostki). Może on również przewidywać otrzymanie dywidendy przed innymi akcjonariuszami, oraz uprawniać do niej za listą, w których spółka jej nie wypłacała (nie więcej niż 5 lat wstecz).
Przywilej przy podziale majątku - zapewnia pierwszeństwo do uzyskania zwrotu nominalnej wartości akcji przed innymi akcjonariuszami w razie likwidacji spółki.
Przywilej pierwszeństwa podjęcia akcji z nowych emisji - nabywając dodatkową emisję uzyskuje od razu premię, niekiedy znacznie wyższą od pozostałych.
W jednej akcji może następować bąd¼ zbieg więcej niż jednego przywileju - jeśli statut spółki takie rozwiązanie przyjmuje,
Umorzenie akcji - może następować bąd¼ w ciężar kapitału bąd¼ w ciężar czystego zysku - bez zmiany kapitału.
W przypadku wcześniejszego umorzenia akcji w ciężar zysku akcjonariusze, których akcje wylosowano do umorzenia przed zakończeniem działalności spółki otrzymują tzw. akcje użytkowe - nie posiadające wartości nominalnej, ponieważ kapitał w nich zawarty spłacono.
Specyficzna odmianą są akcje pracownicze, których emisja lub sprzedaż ograniczona jest do kręgu osób zatrudnionych w spółce. Są one z reguły imienne.
W Polsce akcje pracownicze stanowią jeden z elementów prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Podlegające temu procesowi firmy państwowe przekształcane są w pierwszym etapie na jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. W następnym etapie akcje podlegają sprzedaży osobom fizycznym, prawnym. Jednak część akcji udostępniona jest pracownikom darmo lub według cen obniżonych w stosunku do cen sprzedaży akcji innym osobom fizycznym.
Uprawnienia akcjonariusza.
uczestnictwo w spółce
uczestniczenie w walnym zgromadzeniu z prawem do głosowania
dywidendy
żądania uwzględnienia stanowiska mniejszości w niektórych przypadkach.
Prawa uczestnictwa w spółce oznacza, że akcjonariusz nie może go być pozbawiony, jeżeli legitymuje się właściwie opłaconą akcją. Prawo to ma również obligatoryjny charakter.
Prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu i prawo głosu zapewnia akcjonariuszom możliwość wpływania na losy spółki. Skorzystanie z prawa uczestnictwa w walnym zgromadzeniu przysługuje właścicielowi akcji imiennych, którzy co najmniej na tydzień przed posiedzeniem uwidocznieni zostali w księdze akcji. Prawo, takie zyskają także posiadacze akcji na okaziciela, którzy co najmniej na tydzień przed zgromadzeniem złożyli swoje akcje w spółce.
Prawo do dywidendy może być realizowane tylko wówczas, gdy spółka osiągnęła zysk.. Wypłata dywidendy w Polsce następuje w gotówce.
Prawo poboru nowej emisji - oznacza, że jeżeli statut nie przewiduje inaczej to wszyscy dotychczasowi akcjonariusz mają prawo pierwszeństwa do objęcia nowych akcji proporcjonalnie do posiadanych dotychczas ich ilości.
Prawo do udziału w majątku spółki - przysługuje akcjonariuszowi dopiero w razie likwidacji spółki. Jeżeli następuje upadłość spółki, a więc jej majątek nie wystarczą na pokrycie zobowiązań, akcjonariusze nie otrzymują nawet częściowego zwrotu kapitału akcyjnego, ale nie ponoszą osobistej odpowiedzialności materialnej za kwoty, które nie zostaną wierzycielom uregulowane.
Prawo mniejszości - oznacza, że w niektórych przypadkach mniejszość ma prawo podejmowania decyzji mających wiążący charakter (co najmniej 20% głosów).
W celu ochrony interesów akcjonariuszy przepisy prawne przewidują odpowiedzialność cywilną i karną.
Kontrolny pakiet akcji.
Decyzje w sprawie działalności spółki podejmowane są przez akcjonariuszy na walnym zgromadzeniu zwykłą większością głosów. Ilość akcji pozwalających na
przewagę w głosowaniu nosi nazwę kontrolnego pakietu akcji - liczący 50% ogólnej liczby akcji plus jedna, zapewnia posiadaczowi decydowania w sprawach nie wymagających kwalifikowanej większości głosów.
Jeżeli z kolei uwzględnić, że część akcji może być uprzywilejowana pod względem głosów to posiadanie tylko 17 % takich walorów przez jedną osobę stanowi wystarczający pakiet kontrolny, gdyż oznacza siłę głosów stanowiącą 50,6% ich ogólnej liczby .Spółka akcyjna jest nie tylko emitentem własnych akcji, ale może być także nabywcą akcji innych emitentów w ten sposób spółka może stać się udziałowcem innej korporacji.
W Polsce wprowadzono przepisy poddające procesowi określonej kontroli koncentrowania przez jednego akcjonariusza znaczniejszych pakietów akcji jednej spółki . W szczególności osoby fizyczne lub prawne, które osiągnęły lub przekroczyły 5 lub 10 % ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu przed zbyciem akcji obowiązane są powiadomić o tym Komisję Papierów Wartościowych, Urząd Antymonopolowy oraz Spółkę w ciągu 7 dni od zawarcia transakcji. Jeżeli dana osoba dysponuje udziałem zapewniającym ponad 10 % głosów to powinna przedkładać informacje o każdym nabyciu lub zbyciu akcji, zmieniającym udział głosów o 2%. Natomiast w przypadku, gdy dana osoba zamierza kupić akcję, pozwalające na uzyskanie w rezultacie 25, 33 lub 50% ogólnej liczby głosów, to niezbędne jest powiadomienie Komisji przed dokonaniem takiej operacji.
Zasady emisji i zbywania akcji.
Emisja akcji może nastąpić w formie:
objęcia przez samych założycieli oraz ewentualnie przez inne zaproszone osoby (emisja zamknięta),
ogłoszenia publicznej subskrypcji (otwartej lub ograniczonej).
W pierwszym przypadku procedura emisji akcji jest stosunkowo prosta. Założyciele oraz inne osoby, które do nich się dołączyły wyrażają zgodę na objęcie akcji w formie notarialnego aktu, a następnie po ich właściwym opłaceniu następują dalsze działania związane ze zwołaniem walnego zgromadzenia, wyborem władz, rejestracją spółki. Przy zamkniętej subskrypcji nominały akcji są przeważnie dość wysokie, a nierzadko ograniczona jest swoboda odsprzedaży walorów innym osobom. Znacznie bardziej złożona jest procedura publicznej subskrypcji akcji, która jest adresowana do ludzi nie mających możliwości pełniejszego zapoznania się z projektowanym przedsięwzięciem. Wówczas konieczne jest publiczne przedstawienie zasad funkcjonowania zamierzonego przedsięwzięcia. Założenia te podlegają wstępnej weryfikacji przez Komisję Papierów Wartościowych, bez uzyskania zgody, które nie można ogłosić subskrypcji.
Jeżeli Komisja wyrazi zgodę emitent powinien deponować pełną jej wielkość w wybranym do tego banku. Następnie emitent ma obowiązek opublikowania w dwóch dziennikach o zasięgu ogólnokrajowym danych umożliwiających potencjalnym nabywcom akcji ocenę kondycji finansowej emitenta Konieczne jest także złożenie przez założycieli spółki kaucji gwarancyjnej stanowiącej 9/20 części kwoty kapitału na zabezpieczenie ewentualnych roszczeń. Zapisy na akcje i wpłaty mogą być przyjmowane jedynie przez banki państwowe. Rejestracją spółki może nastąpić po subskrypcji wszystkich akcji i po należytym ich opłaceniu. Dopiero po zarejestrowaniu spółki akcje względnie świadectwa depozytowe wydawane są subskrybentom.
Jeżeli subskrybenci otrzymują akcje w formie fizycznej to treść wystawianych walorów powinna zawierać:
formę i siedzibę spółki - sąd, w którym jest zarejestrowana i numer rejestru,
datę zarejestrowania spółki i emisji akcji - wartość nominalną, liczbę, serię nadanych akcji - wysokość dokonywanych wpłat przy akcjach imiennych,
przepisy statutu związanych z akcją obowiązkach świadczenia na rzecz spółki
pieczęć i podpisy zarządu spółki , które mogą być odtworzone mechanicznie.
Sponsorowana emisja akcji.
Termin sprzedaży akcji przez emitenta w drodze publicznej powinien być z góry określony (nie dłuższy niż 3 miesiące). Jeżeli w tym terminie nie wszystkie akcje zaoferowane do subskrypcji zostaną objęte, to emisja nie dochodzi do skutku. W celu uniknięcia takiego niepowodzenia można korzystać z gwarancji świadczonej przez bank lub inną instytucję finansową. Usługa tego rodzaju świadczona jest przez gwaranta na podstawie zawartej z emitentem umowy. Ze względu na zakres usług do świadczenia których zobowiązuje się gwarant, wyróżnia się jego zobowiązania do :
zakupu tylko określonej z góry liczby części emitowanych akcji,
zakupu akcji pozostałych pod koniec emisji, które nie zostały subskrybowane przez innych inwestorów,
nabycia całkowitej emisji akcji i pó¼niejszej jej sprzedaży na wtórnym rynku.
W przypadku emisji dużych pakietów akcji, pomoc w jej organizacji i przeprowadzeniu może polegać na utworzeniu syndykatu bankowego tj. Związku banków które wydzielają odpowiednią,
|
|
|
Zaloguj się, żeby móc dodawać komentarze.
|
|
|
Dodawanie ocen dostępne tylko dla zalogowanych Użytkowników.
Proszę się zalogować lub zarejestrować, żeby móc dodawać oceny.
Brak ocen.
|
|
|
|
