Mapa Serwisu
|
| AZJA |
|
Admin dnia grudzie 21 2006 14:32:01
|
AZJA
Na odcinku ik. 3000 km graniczy z Europą
Afrykę od Azji oddziela przesmyk Sueski
Amerykę Płn. od Azji oddziela cieśnina Beringa
? Australię od Azji oddziela granica umowna (ale jest chyba jakiś pas anomali magnetycznych)
ok 150 deg. - rozciągłość E-W Azji
Azja to kontynent oblany wieloma morzami (Ocean Arktyczny w tym przedmiocie jest częścią Oceanu Atlantyckiego)
Azję oblewają morza:
-od północy: Morze (Ocean) Arktyczny, Morze Karskie, Morze £aptiewów, Morze Wschodniosyberyjskie, Morze Czukockie,
-od wschodu: Morze Beringa, Morze Ochockie, Morze Japońskie, Morze źółte, Morze Wschodniochińskie, Morze Południowochińskie, Ocean Spokojny
-od południa: Morze Andamańskie, Morze Arabskie, Ocean Indyjski
-Kontynent azjatycki graniczy także z morzami wewnętrznymi (Morze Czerwone, Morze Czarne, Morze Kaspijskie)
-Również pomiędzy wyspami na Pacyfiku występują morza: (Morze Sulu, Morze Celebes, Morze Jawajskie, Morze Moluckie, Morze Banda?)
Półwyspy:
płw. Indochiński
płw. Indyjski
płw. Arabski
płw. Koreański
płw. Arabski 5 mln lat temu oderwał się od Afryki. Jest to najwiekszy półwysep w Azji
płw. Arabski i Indyjski należały kiedyś do Gondwany
Morze Arabskie i Zatoka Bengalska - niekonsekwencja w nazewnictwie, obie są zatokami. Ale jak już wcześniej było wspomniane nazwy własne są niezmienne.
Ukształtowanie powierzchni
£atwo tu wyróżnić jednostki
1000 m npm - średnia wysokość
tarcza syberyjka - skały prekambryjskie
tarcza chińska
tarcza dekanu
tarcza arabska
Orogeneza Kaledońska: Ałtaj Mongolski
Orogeneza Hercyńska: Góry Ural (to co jest teraz Uralem to tylko niewielka część istniejącego kiedyś potężnego górotworu, który był bardziej na wschód), Ałtaj Południowy, Tien-Szan, Góry Kulnun?, Obrzar Wyżynno-Górski Kazakstanu
Orogeneza Alpejska: w tej orogenezie wszystkie góry zostały odmłodzone a także powstały nowe: Kałkaz, Karakorum, Himalaje, Wyż. Irańska.
ok. 150 mln lat - średni czas życia wysokich gór fałdowych. Po takim czasie będzie po nich równina tak jak to się stało po dawnym Uralu (dziś chyba to Nizina Zachodno Syberyjska?)
Góry fałtowe na Ziemi tworzą (obróconą o 90 deg przeciwnie do wskazówek zegara) literę T.
Nizina Zachodnio-Syberyjska (są to zdenudowane góry Ural)
Nizina Północno-Syberyjska
Nizina Turańska
Nizina Gangesu (kiedyś dno morza)
Nizina Chińska
Nizina Indu
Nizina Mandżurska
Nizina Mezopotamii
Na tym kontynencie są praktycznie wszystkie surowce mineralne
90-95% złóż surowców energetycznych (ropa i gaz) występuje w sąsiedztwie gór (zapadliska śródgórskie)
Węgiel występuje w okolicach gór hercyńskich (węgiel aby stać się kamiennym potrzebuje ok. 250 mln lat)
Azja - kontynent wielkich rzek:
Nierównomierne rozmieszczenie rzek - środek kontynentu jest ich pozbawiony. Rzeki azjatyckie mają podręcznikowy charakter.
Rzeki płn. Azji charakteryzują się częstymi powodziami ponieważ w górnym ich biegu jest wiosna a w dolnym jeszcze zima.
Większe rzeki płn. Azji: Ob, Jenisej, Lena, Indygirka, Kołyma
Rzeki uchodzące na wschodzie: Amur, Huanghe, Jangcy, Mekong
Rzeki południa: Ganges, Bramaputra, Indus, Tygrys, Eufrat
Do Jez. Aralskiego uchodzą Syrdaria i Amudaria
Najdłuższa rzeka Azji to Jangcy (3 na świecie)
Bajkał - najgłebsze na Ziemi jezioro tektoniczne
Bałchasz - też tektoniczne ale jest znacznie płytsze bo ma więcej osadów
Morze Martwe - największa depresja na Ziemi
Morze Kaspijskie, Jeziora Aralskie
Zat. Adeńska, Zat. Omańska, Zat. Perska
Borneo - największa wyspa Azji, 3 co do wielkości na świecie po Grenlandii i Nowej Gwinei
1.) AZJA PÓ£NOCNA – od Uralu po Ocean Spokojny. Panuje tu długa i surowa zima oraz krótkie ciepłe lato. Praktycznie nie ma wiosny i jesieni (trwają b. Krótko ok. 2 tygodni). Na większości terytorium jest wieczna zmarzlina. Klimat wyróżnia Azję Płn. + roślinność (jest niezwykle typowa dla takiego klimatu). Obok Afryki jest to strefa gdzie b. Silnie zaznacza się strefa roślinno glebowa. Wyróżnia się tu szereg regionów:
a:) Nizina zach. Syberyjska – ogromne terytorium, którego ok. 70% powierzchni pokrywają bagna. Przeszłość geologiczna jest głęboko ukryta. W jej podłożu mamy utwory czwartorzędowe lodowcowe, niżej trzeciorzędowe morskie i niżej jeszcze struktury fałdowe. Krajobraz jest monotonny, płyną po nim duże rzeki (leniwe). Już pod koniec września zamarzają i rozmarzają pod koniec kwietnia, maj.
b:) Wyżyna Łrodkowo Syberyjska – od Jeniseju po Lenę. Pokrywa się to z zasięgiem tarczy syberyjskiej. Prekambryjska struktura. Całe to terytorium jest wyniesione do wysokości 400-600 mnpm. Niekiedy fragmenty są o charakterze gór zrębowych. Typ rzek podobny jak na Nizinie zach. Syberyjskiej. Klimat bardziej surowy niż na Nizinie zach. Syberyjskiej. Do tego regionu zalicza się kilka wysp.
c:) Syberia Północnowschodnia – od Gór Wierchojańskich po wybrzeże Pacyfiku z Półwyspem Czukockim i Kamczatką. Dominują tu młode struktury górskie, które nie zaznaczają się w krajobrazie. Utrzymują się płaty wiecznego śniegu. Mogą być małe lodowce cyrkowe ale klimat jest suchy.
d:) Daleki Wschód – Czasem traktowany jako jeden region z Syberią Północnowschodnią. Obejmuje wschodnie krańce Azji oraz archipelagi wysp: Sachalin, Kuryle. Południowa granica tego regionu to rzeka Amur po Góry Nadbajkalskie.
2.) AZJA CENTRALNA (ŁRODKOWA) – obejmuje pogórze kazaskie, po Góry płd. Syberi, sięga po Himalaje, Karakorum, Wyżynę Irańską , do Morza Kaspijskiego. Ukształtowanie powierzchni jest bardzo osobliwe . Dominują wyżyny i kotliny. Pochodzenie tych form jest tektoniczne.
Występują tu obszary bezodpływowe – ważna cecha!!!
Panuje tu klimat skrajnie suchy, na obrzeżach wilgotny.
Obszar ten był fałdowany w orogenezach: kaledońskiej, hercyńskiej i alpejskiej. Obszar niezwykle niespokojny .
a:) Nizina Turańska z Morzem Kaspijskim, Jeziorem Aralskim – była dnem morza. Jest to pozostałość po zbiorniku epikontynentalnym. Jest to obszar o klimacie suchym, pustynnym (np. Karakum).
b: ) Kotlina Dżungarska – obzar pomiędzy Ałtajem a Tienszanem. Jej dno 400 mnpm. Otoczona górami do 7000 mnpm. Jest to obszar zimny zimą z inwersją temperatury. Latem jest bardzo gorąco i sucho.
c:) Kotlina Kaszgarska – między Tienszanem a Kunlunem. Warunki pustynne, klimat bardzo surowy.
d:) Wyżyna Tybetu – nie jest to płaskowyż. Ciąg pasm górskich równoleżnikowych z płytkimi dolinami. Wysokość ok. 4000-5000 mnpm. Układ grzbietów i niecek. Na zach. Góry Karakorum a na południu Himalaje.
e:) Wyżyna Mongolska – mięzy Ałtajem a Górami Hing... . Klimat suchy ale nie tak bardzo. Pustynia Gobi tu występuje ale jest tu bujniejsza roślinność niż na zwykłej pustyni. Opady do 400 mm. Inwersja opadowa tu występuje. Leży w cieniu opadowym.
3.) AZJA WSCHODNIA – między Azją Łrodkową aż po wybrzeże Oceanu Spokojnego. Powierzchnia wiele mln km kw. Ma zróżnicowany klimat, rze¼bę, roślinność i jest bardzo zaludniona.
a:) Chiny Monsunowe – na terytorium wsch. Azji ok. 3,5 mln km kw. Dajęsię tu wyróżnić:
- Płaskowyż lessowy
- Nizina Chińska ( wielka równina chińska) – w największym stopniu przekształcona przez człowieka. Usypana została przez rzeki ( Huandhe i jej dopływy). Huanghe płynie wyżej niż nizina, którą zbudowała. Teren ten jest płaski porozcinany wieloma kanałami.
- Kotlina Syczuańska – obszar otoczony górami o wilgotnym klimacie.
b:) Nizina Mandżurska, Płw. Koreański, Tajwan, Wyspy Japońskie... – całe to terytorium leży na styku 3 płyt litosfery.
4.) AZJA PO£UDNIOWA – wszystko to co obejmuje od równoleżnikowej bariery górskiej na południe.
a:) Półwysep Indyjski – jest to Wyżyna Dekańska Od wschodu i zachodu otoczony Górami Ghaty. Jest to fragment Gondwany.
b:) Himalaje – najwyższe góry na Ziemi.
c:) Nizina Indu – na zachód od Dekanu
d:) Nizina Gangesu – oddziela Wyżynę Dekańską od Himalajów.
e:) Półwysep Indochiński
f:) Półwysep Malajski – jest półwyspem II rzędu (?). Występują tu te same struktury geologiczne co w Himalajach.
g:) Archipelag Malajski – Sumatra, Borneo itd. Współczesne ruchy górotwórcze, wulkanizm, trzęsienia ziemi.
5.) PO£UDNIOWO ZACHODNI
a:) Azja Mniejsza – Wyżyna Anatolińska (większa jej część w Turcji)
b:) Wyżyna Armeńska – na płd.-zach. Od Kaukazu. Ma bardzo bogatą przeszłość geologiczną. Jest to obszar, który formował się w orogenezie alpejskiej. Obecność stożków wulkanicznych i trzęsień ziemi.
c:) Kaukaz – Bardzo młode góry. Cały blok sfałdowany w orogenezie alpejskiej.
d:) Wyżyna Irańska – Składa się z grzbietów i niecek
e:) Nizina Mezopotamii – dawna zatoka morska – pra Perska zatoka morska.
f:) Wyżyna Syryjsko-Palestyńska – Występują tu góry zrębowe, wyżyny. Jest suchy klimat.
g:) Półwysep Arabski – największy półwysep Azji. Jest fragmentem Gondwany. Bardzo niedawno oddzielił się od Afryki. Ma charakter obszarów z pobliskimi ryftami. Brzegi odsuwających się płyt są wyniesione. Skraj półwyspu (na wsch. Od Morza Czerwonego) jest wyżej wyniesiony i łagodnie opada w kierunku zatoki Perskiej.
Dwa rodzaje pustyń w Azji
- Na Półwyspie Arabskim to typowe gorące pustynie zwrotnikowe. Duże spadki temperatur w górach. Cały rok w ciągu dnia są bardzo wysokie.
- Pustynie zimne strefy podzwrotnikowej. Zimą panuje bardzo niska temperatura ale lata są jednak gorące (np. Karakum).
AZJA – wiadomości encyklopedyczne
Największy kontynent świata. Leży na półkuli pn. (z wyjątkiem Archipelagu Malajskiego położonego częściowo na półkuli pd.). Od pn. ipd.-zachodu Azję oblewają O.Arktyczny ipoboczne morze O.Atlantyckiego — M.Łródziemne, od wsch. — O.Spokojny (wraz zmorzami przybrzeżnymi), od pd. — O.Indyjski. Od Ameryki Pn. jest oddzielona Cieśn. Beringa, od Afryki — Kanałem Sueskim iM. Czerwonym, od Europy — cieśninami Bosfor iDardanele. Umowną granicę lądową zEuropą (na dł. ok. 3000km) stanowi wsch. przedgórze Uralu, rz. Emba, brzeg M.Kaspijskiego, Obniżenie Kumsko-Manyckie. Umowna granica między Azją aAustralią iOceanią przebiega między Archipelagiem Malajskim iNową Gwineą. Skrajnymi punktami lądowej części Azji są przyl.: Czeluskin 77°43'N, Piai 1°16'N, Baba 26°10'E, Dieżniewa 169°40'W; największa rozciągłość południkowa 8400km, równoleżnikowa 8590 km. Powierzchnia (łącznie zpowierzchnią M.Kaspijskiego) 44,4 mln km2 (ok. 30% pow. lądowej Ziemi).
Warunki naturalne
Ukształtowanie poziome
Długość linii brzegowej Azji, najbardziej rozczłonkowanej po Europie, wynosi 62 tys. km; półwyspy stanowią 18,4% powierzchni Azji (największe: Jamał, Gydański, Tajmyr, Czukocki, Kamczatka, Koreański, Indochiński, Indyjski, Arabski, Azja Mniejsza), wyspy ok. 5% (gł. wyspy: Ziemia Pn., Nowosyberyjskie, Kuryle, Sachalin, Japońskie, Tajwan, Archipelag Malajski, Filipiny, Cejlon, Cypr); największa odległość od morza wynosi 2500 km.
Ukształtowanie pionowe
Azja jest po Antarktydzie najbardziej wyniesioną częścią świata — średnia wys. 950 m; wAzji znajduje się najwyższy szczyt Ziemi (Mount Everest, 8848m) inajgłębsza depresja (M. Martwe, pow. wody 405 mp.p.m.) oraz kryptodepresja (dno jez. Bajkał 1165 mp.p.m.); ok. 75% powierzchni Azji stanowią góry iwyżyny, ciągnące się od M.Egejskiego iM. Czarnego przez cały ląd Azji. Młode kenozoiczne systemy górskie typu alp. tworzą 2 łuki: centralnoazjat. ioceaniczny. £uk centralnoazjat. rozciąga się od Azji Mniejszej (Góry Pontyjskie iTaurus), przez Kaukaz, Wyż. Irańską (góry Elburs iHindukusz na pn. oraz Zagros iSulejmańskie na pd.), Karakorum, Himalaje do G.Arakańskich iArchipelagu Malajskiego. Drugi łuk oddziela wyspowym łańcuchem górskim przybrzeżne morza od O.Spokojnego (góry Kamczatki, Kuryli, Japonii, Filipin iArchipelagu Malajskiego). Starsze paleozoiczne imezozoiczne systemy górskie występują wśrodk., pn. iwschodniej Azji (góry Tien-szan, Ałtaj, Sajany, Stanowe, Wierchojańskie, Czerskiego, Kołymskie, Południowochińskie). Cechą charakterystyczną rze¼by Azji są rozległe, wysoko położone płaskowyże (wyż.: Anatolijska, Armeńska, Irańska, Pamir, Mongolska, Tybetańska) oraz zapadliskowe kotliny śródgórskie (Kaszgarska, Dżungarska, Cajdamska). Wpn.-zach. części Azji rozciągają się największe na Ziemi niziny (Zachodniosyberyjska iTurańska); wpozostałej części Azji niziny występują gł. wstrefie przybrzeżnej (Północnosyberyjska, Chińska) lub wprzedgórskich obniżeniach (Mezopotamska, Hindustańska).
Budowa geologiczna
Azja ma b.zróżnicowaną budowę geol.; najstarszymi częściami Azji są platformy prekambryjskie: wschodniosyberyjska ztarczą ałdańską itarczą anabarską, północnochińsko-koreań. ztarczą szantuńsko-koreań., środk. ipołudniowochiń., dekańska, ztarczą otej samej nazwie. Podłoże tych platform jest zbud. zprekambryjskich skał metamorficznych imagmowych (głębinowych iwylewnych); podłoże to jest przykryte pokrywą osadów paleozoiczno-mezozoicznych (a miejscami ikenozoicznych), spod których wyłania się ono tylko wobrębie tarcz. Wpokrywie osadowej występują miejscami skały wulk., odużej miąższości (niecka tunguska, trapy dekańskie). Inne prekambryjskie masywy: indochiń., tybet., tanguski, masywy Anatolii iśrodk. Iranu występują wmłodszych łańcuchach górskich. Platformę prekambryjską wsch. Syberii obrzeżają łańcuchy górskie powstałe wmłodszych orogenezach; są to łańcuchy Kazachstanu, Tien-szanu, Kunlunu, Ałtaju, Sajanów, G.Stanowych, Dżugdżuru, Wielkiego iMałego Chinganu, G.Jabłonowych, Qilian Shan iHuaiyang Shan; są one zbud. zmetamorficznych, magmowych iosadowych skał prekambru ipaleozoiku, sfałdowanych worogenezach wpó¼nym proterozoiku ipaleozoiku (orogenezy kaledońska ihercyńska). Na zach. od prekambryjskiej platformy wschodniosyberyjskiej rozpościerają się platformy paleozoiczne — zachodniosyberyjska iturańska. Podłożem tych platform są zdenudowane łańcuchy kaledonidów ihercynidów, które na zach. wynurzają się spod pokrywy osadowej jako hercyński łańcuch Uralu, Nowej Ziemi iTajmyru; są one zbud. zmetamorficznych, magmowych iosadowych skał prekambru ipaleozoiku. Na pn.-wsch. ina południu Azji wznoszą się łańcuchy górskie, powstałe werze mezozoicznej, sfałdowane wkońcu triasu lub wjurze (kimerydy). Są to m.in. góry: Czerskiego, Wierchojańskie, Czukockie, Sichote Aliń, pd. Tybetu, Płw. Indochińskiego. Najmłodszą częścią Azji są łańcuchy alpidów występujące w2 strefach: alp.-himalajskiej ipacyficznej. Wstrefie alp.-himalajskiej rozróżnia się 2 pasma rozdzielone starymi masywami Anatolii iśrodk. Iranu; są one zbud. gł. ze skał paleozoiku imezozoiku. Do pasma pn. należą góry: Pontyjskie, Kaukaz, Kopet-dag, Hindukusz, Pamir, Karakorum; do pasma pd. — góry: Taurus, Zagros, Sulejmańskie oraz Omanu iBeludżystanu. Oba pasma łączą się wPendżabie we wspólny łańcuch himalajsko-birmański. Półwyspy — Arabski, stanowiący część platformy afryk., iIndyjski — wchodziły wskład lądu Gondwana, od którego zostały odłączone wciągu kredy itrzeciorzędu iprzyłączone do Azji. Pacyficzny system azjat. alpidów (wyspy: Sachalin, Kuryle, Japońskie, Filipińskie, Tajwan, Archipelag Malajski) jest zbud. ze skał paleozoiczno-kenozoicznych. Ruchy górotwórcze trwają tu do dziś (trzęsienia ziemi idziałalność wulk.). Wzdłuż pacyficznych alpidów ciągną się rowy oceaniczne: Aleucki, Kurylsko-Kamczacki, Japoński, Bonin, Mariański, Filipiński, Jawajski; łuki wysp iprzybrzeżne morza azjat. znajdują się wobrębie czynnej strefy subdukcji, na granicy płyt litosferycznych pacyficznej iazjatyckiej. Ważniejsze bogactwa naturalne Azji: węgiel kam., ropa naft., gaz ziemny, rudy: żelaza, manganu, chromu, miedzi, ołowiu, cynku, rtęci, wolframu, niklu, cyny, antymonu oraz srebro, złoto, diamenty, boksyty, fosforyty, sól kam. isiarka.
Klimat
Ogromna powierzchnia Azji, równoleżnikowy układ gór, cyrkulacja monsunowa, wpływ zimnych (Oja Siwo) iciepłych (Kuro Siwo) prądów mor. są przyczyną silnego zróżnicowania warunków klimatycznych. Azja leży we wszystkich pasach klim. półkuli pn. (równikowym na pd.-wsch., zwrotnikowym ipodzwrotnikowym na pd., umiarkowanym oraz podbiegunowym na krańcach pn.). Klimat wysp pd.-wschodniej Azji iPłw. Malajskiego cechują średnie temp. roczne powyżej 20°C, duża wilgotność powietrza, opady roczne 1500–3500 mm, częste cyklony. Obszary pd. ipd.-wschodniej Azji mają klimat monsunowy zsuchą zimą, opadami wpółroczu letnim (ponad 1000 mm) iśrednią temp. roczną do 20°C; wokresach zmiany monsunów (wiosna, jesień) występują tajfuny. Wpd.-zachodniej Azji poza śródziemnomor. wybrzeżami Azji Mniejszej występuje klimat suchy, opady roczne poniżej 250 mm (w kotlinach poniżej 100 mm), lata upalne (średnia temp. wlipcu powyżej 30°C), zimy ciepłe, wietrzne, zburzami pyłowymi. Wielkie łańcuchy górskie iwyżyny mają klimat chłodny isuchy, na stokach wystawionych na napływ wilgotnych mas powietrza obfite opady; na płaskowyżu Łilong (ćerapund¼i) suma roczna opadów wynosi 11 000 mm (najwyższe na Ziemi). Rozległe obszary środkowej Azji cechuje klimat kontynent. zdużą amplitudą roczną temperatury (średnia temp. wstyczniu poniżej –10°C, wlipcu powyżej 15°C) iopadami do 300 mm rocznie. Kontynentalizm najsilniej zaznacza się wpn.-wsch. Syberii, gdzie średnia temp. wstyczniu wynosi poniżej –40°C; wOjmiakonie zanotowano najniższą temp. na półkuli pn. (–78°C). Wpółnocnej Azji panuje klimat podbiegunowy, wokresie nocy polarnej średnia temp. poniżej –40°C, średnia temp. wlipcu nie przekracza 10°C, opady roczne 150–300 mm.
Stosunki wodne
Obszary bezodpływowe zajmują ok. 37% pow. (gł. pustynie środk. ipd.-zachodniej Azji); do M.Kaspijskiego, Jez. Aralskiego ijez. Bałchasz uchodzą rz.: Kura, Emba, Syr-daria, Ili; wiele rzek (Tarym, Czu, Helmand) ginie wpiaskach pustyń. Kontynentalny dział wód stanowią góry środk. ipołudniowej Azji. Do zlewiska O.Atlantyckiego iO. Arktycznego należy 27% powierzchni Azji (gł. rz.: Ob, Jenisej, Lena, Indygirka, Kołyma), do zlewiska O.Spokojnego — 22% powierzchni Azji (rz.: Amur, Huang He, Jangcy, Mekong), ado zlewiska O.Indyjskiego — ok. 14% powierzchni Azji (rz.: Saluin, Irawadi, Brahmaputra, Ganges, Indus, Szatt al-Arab). Największe jez.: M.Kaspijskie iJez. Aralskie są pozostałością trzeciorzędowego morza; wzapadliskach tektonicznych leżą: Bajkał, Issyk-kul, Chubsuguł, M.Martwe, Wan, Urmia. Na obszarach bezodpływowych Wyż. Mongolskiej, Kazachstanu iWyż. Irańskiej liczne słone jeziora isolniska; na nizinach aluwialnych występują duże, płytkie jeziora (Chanka, Dongting Hu, Poyang Hu, Tonle Sap). Znaczne powierzchnie zajmują bagna, zwł. na Syberii (w większości obszar występowania wiecznej marzłoci). Współczesne zlodowacenie wAzji zajmuje ok. 118 tys. km2 (gł. wyspy ark., najwyższe szczyty Himalajów, Karakorum, Pamiru, Tien-szanu); największe lodowce: Sjaczen, Fedczenki, Baltoro. Linia wiecznego śniegu dochodzi do maks. wysokości 6100 mna pn. stokach Himalajów, na wyspach ark. schodzi do poziomu morza.
Łwiat roślinny
Azja leży wobrębie 2 państw roślinnych: wokółbiegunowego pn. (Holarctis) itropik. Starego Łwiata ( Paleotropis); roślinność holark. pn. części Azji tworzy strefy równoleżnikowe, zgodne zprzebiegiem stref klim. iglebowych; na pn. występują pustynie ark. ibezleśna trawiasto-krzewiasta strefa tundry, przechodząca ku pd. wlasotundrę istrefę borów iglastych (tajga) zrozległymi bagnami; jeszcze dalej na pd. występują lasostepy przechodzące wstrefę stepów (gł. suchoroślowe trawy ipółkrzewy); na zach. iw części środk. stepy przechodzą wpółpustynie ipustynie. Wysokie pasma Azji Łrodkowej są wwiększej części bezleśne; tylko ich stoki zewn. (np. we wsch. Tybecie ipd. Himalajach) porastają lasy (gł. iglaste). Lasy Dalekiego Wschodu, zrzucające liście na zimę, są b.bogate pod względem liczby gat. drzew (w tym wiele reliktowych, np. miłorząb). Wybrzeża Azji Mniejszej, Syrii iPalestyny porasta roślinność śródziemnomor. zimozielone zarośla makii ifrygany oraz śródziemnomor. gat. sosen); Płw. Arabski jest gł. pustynny. Roślinność paleotropik. (pd.-wsch. część Azji) stanowią przeważnie lasy; najbujniejszą ich formacją są wilgotne, wiecznie zielone lasy równikowe Archipelagu Malajskiego, b.bogate gatunkowo (m.in. liany, epifity); do pd. Chin sięgają wiecznie zielone lasy zwrotnikowe; na wyspach ipółwyspach występują zrzucające liście lasy monsunowe (z drzewem tekowym); najsuchsze części Indochin pokrywają sawanny. Na błotnistych wybrzeżach mórz są bogato rozwinięte formacje namorzynów (mangrowe). Wielkie obszary Azji zajmują obecnie uprawy rolne; zAzji pochodzi wiele roślin użytkowych, m.in. ryż, soja, herbata, cytryny, pomarańcze, brzoskwinie, banany, palma kokosowa, trzcina cukrowa, żyto, pszenica, owies, jęczmień, ogórek, konopie.
Łwiat zwierzęcy
Pod względem zoogeogr. obszar Azji wznacznej części (do Himalajów ibez Płw. Arabskiego) należy do krainy paleark. (Palearktyka), afauna jest zróżnicowana zależnie od stref klim.-roślinnych. Spośród 28 rodzin ssaków (nie licząc nietoperzy) żyjących wtej części Azji tylko 2 są endemiczne: należące do gryzoni ślepce iselewinki; wtundrze żyją: renifer, nied¼wied¼ polarny, lemingi, ptactwo, zwł. mor. (np. alki, mewy, nury); wtajdze: bóbr, jeleń, łoś, rosomak, soból, polatucha, cietrzew, głuszec; wstepach: antylopa suhak, bobak, suseł, zptaków — drop; wpustynnej Azji Łrodkowej, m.in. gazele, dżejran, kułan, kiang, koń Przewalskiego, wielbłąd dwugarbny; faunę Wyż. Tybetańskiej reprezentuje gł. jak, Azji Wschodniej — gł. tygrys, jenot, bażanty. Obszar na pd. od Himalajów tworzy krainę orientalną, zbogatą iróżnorodną fauną; z30 rodzin ssaków (nie licząc nietoperzy) są tylko 4 endemiczne: latawce, tworzące jednocześnie rząd endemiczny (z lotokotem), tupaje iwyraki spośród naczelnych ijedna rodzina gryzoni; ponadto żyją tu m.in.: liczne małpy (połowa rodzin wszystkich naczelnych) zgibonem, makakiem iorangutanem, oraz słoń ind., tapir ind., nosorożec, bawół ind., gaur igajal, tygrys, gepard; zptaków: liczne bażanty, paw, argus, kur bankiwa; wiele gat. gadów: pytony iokularniki, gawial ialigator, liczne jaszczurki; Płw. Arabski należy do krainy etiopskiej ima powiązania faunistyczne z Afryką.
Regiony fizyczno-geograficzne
Azja dzieli się na 5 wielkich regionów: 1) Azja Północna (Niz. Zachodniosyberyjska, Wyż. Łrodkowosyberyjska, Syberia Pn.-Wsch., ros. Daleki Wschód, obszary górskie Syberii Pd.); 2) Azja Łrodkowa (Niz. Turańska, Pogórze Kazaskie, Pamir, Tien-szan, kotliny Dżungarska iKaszgarska, wyż. Tybetańska iMongolska); 3) Azja Wschodnia (Chiny Pn.-Wsch., Chiny Wsch., Płw. Koreański, W.Japońskie, Riukiu); 4) Azja Południowa (Płw. Indyjski, Niz. Hindustańska, Himalaje, Płw. Indochiński, Archipelag Malajski zFilipinami); 5) Azja Zachodnia (Azja Mniejsza, Wyż. Armeńska, Kaukaz, Wyż. Irańska, Niz. Mezopotamska, Wyż. Syryjska, Płw. Arabski).
|
0Komentarzy ·
11040Czytań
|
|
|
Zaloguj się, żeby móc dodawać komentarze.
|
|
|
Dodawanie ocen dostępne tylko dla zalogowanych Użytkowników.
Proszę się zalogować lub zarejestrować, żeby móc dodawać oceny.
Brak ocen.
|
|
|
|
