Mapa Serwisu
|
| źyd-tułacza |
|
Admin1 dnia grudzie 22 2006 13:16:01
|
49. Motyw źyda – wiecznego tułacza w literaturze polskiej
Najbardziej odległe dzieje narodu żydowskiego, narodu wybranego przez Boga
zostały zapisane w biblii. Pan szczególnie upodobał sobie Izraelitów, z
nich wywodzą się wszyscy prorocy. Bóg powołując Mojżesza na pośrednika
między sobą a ludem daje ludziom przywódcę. Mojżesz bowiem wyprowadza
współziomków z niewoli egipskiej. Jednakże prawdziwym wybawicielem narodu
żydowskiego jest sam Bóg. On to nakazuje ustami Mojżesza, by każdy źyd
zabił baranka i jego krwią oznaczył drzwi domu. Uchroniło to domowników od
śmierci, gdy w tym samym czasie w każdym egipskim domu zmarła przynajmniej
jedna osoba. Wówczas to Faraon zgadza się na odejście Izraelitów. Wkrótce
jednak zmienia decyzję i wszczyna pościg. Ale Bóg nie opuszcza swego ludu.
To za jego sprawą rozstępuje się morze, przepuszczając wędrowców, a
zalewając prześladowców zaś żydzi zmierzają do ziemi Obiecanej, płynącej
mlekiem i miodem. W czasie tej wędrówki Stwórca zawiera ze swym ludem
przymierze na górze Synaj. Jego owocem był Dekalog, którego przykazania
stanowią wytyczne postępowania źydów. Bóg cały czas pomaga Izraelitom w
tej czterdziestoletniej wędrówce. Zsyła im mannę z niebios i daje wodę ze
skały, aby nie pomarli z głodu i z pragnienia. Mimo tylu łask naród
wybrany nie umie tego docenić, a wielu nawet odwraca się od niego. Zostają
jednak ukarani za swoją pychę przez zesłanie jadowitych węży. Pod koniec
wędrówki umiera Mojżesz.
Jego następca Jozue wprowadził Izraelitów do Ziemi Obiecanej. Wszystkie
znaki jakie poczynił Jahwe wobec tego narodu, świadczą o Jego szczególnych
zamiarach i planach wobec Izraelitów. Wkrótce Maria pochodząca z rodu
Dawida wydała na świat Zbawiciela - Jezusa Chrystusa. Nie został on nigdy
zaakceptowany przez źydów, gdyż przyszedł na świat, aby ich zbawić, a nie
uwolnić spod panowania Cezara. Większość źydów do dziś czeka na swojego
Mojżesza.
W czasach największych prześladowań państwo polskie otwiera swe bramy dla
tych ";wiecznych wędrowców". W roku 1558 król daje im prawo do osiedlania
się w Polsce. Wówczas to napływa duża fala uchod¥ców żydowskich, która
znajduje swój dom w naszym domu. Jednakże nigdy nie dochodzi do
całkowitego spolszczenia tej nacji żydzi zachowują swoją religię, język i
kulturę. Ludzie ci bardzo często byli odrzucani przez społeczeństwo
polskie z racji swej odrębności.
Na ziemiach naszego kraju Hitler podczas II wojny światowej rozpoczął
realizacje swojego planu zagłady tego narodu. Wojna ta była gehenną dla
żydów.
Lata powojenne przyniosły nowy ustrój. Władze komunistyczne zdawały się
być przyja¥nie nastawione do obywateli polskich pochodzenia żydowskiego.
Zmiana w kierownictwie partii w 1956 r. przynosi również zmianę
nastawienie do mniejszości żydowskiej. Słynne wówczas było hasło, głoszone
również przez Gomułkę, podkreślające szowinizm i nacjonalizm Polaków
";Polska dla Polaków".
Kolejna zmiana systemu związana z objęciem władzy przez ";Solidarność",
przyniosła unormowanie stosunków z Izraelem.
Postać yada bardzo często pojawia się w literaturze polskiej, gdyż był on
nierozerwalnie związany z obrazem naszego społeczeństwa.
Największy polski wieszcz Adam Mickiewicz daje obraz źyda w ";Panu
Tadeuszu". Ukazany tam Jankiel to patriota, bardzo mocno związany z obecną
ojczyzną i przeżywający wszelkie klęski i zwycięstwa narodu polskiego.
Koncert Jankiela to potwierdzenie troski i miłości do tego kraju, w którym
on ";wieczny tułacz" znalazł dom. Zna on bardzo dokładnie historię Polski,
którą odzwierciedla w koncercie. Jankiel jest właścicielem karczmy, której
architektura wskazuje na żydowskiego budowniczego: ";Z przodu jak karczma"
";Z tyłu jak świątynia", ";...z daleka karczma chwiejąca się, krzywa,
podobna do źyda, gdy się modląc kiwa".
Odmiennie mniejszość żydowską traktuje Krasiński w ";Nieboskiej komedii".
Humorystycznie określa ich jako Przechrztów, należących wraz z chłopami i
robotnikami do obozu rewolucjonistów. Autor określa walczących jako ludzi
pozbawionych ideałów, kierujących się odwetem za lata poniżenia i biedy.
Przechrzci zabardzo pragną wykorzystać rewolucje do własnych celów, chcą
bowiem utworzyć królestwo Izraela. Rola jaką im w swym dramacie
przydzielił Krasiński, podkreśla jego antyżydowskie poglądy.
Nastroje antysemickie wywołane i podsycane wśród części społeczeństwa
przez Rosję, były jednym z etapów polityki prowadzonej przez zaborcę.
Rosja chciała w ten sposób, z jednej strony odwrócić uwagę Polaków od
sytuacji politycznej, z drugiej dokonać wewnętrznego skłócenia
społeczeństwa polskiego. Dlatego wszyscy wybitniejsi pisarze pozytywiści
jednogłośnie wystąpili przeciwko tym tendencjom. Eliza Orzeszkowa w swym
felietonie ";O źydach i kwestii żydowskiej" wygłasza protest przeciwko
dyskryminacji źydów. Zwraca ona uwagę, na niezwykle bogatą kulturę tej
nacji. Walczy o tolerancję religijną. Wskazuje na ogromny wkład źydów w
dorobek kultury Polaków. Kwestię żydowską porusza również Maria Konopnicka
w noweli ";Mendel Gdański". W utworze tym autorka przedstawia tragizm
tytułowego bohatera, któremu przyszło żyć w czasach narastającego
antysemityzmu i prześladowań. Mendel to prawy człowiek, patriota i dobry
obywatel. Poniżenie godności człowieczej godzi go w samo serce i zabija
miłość do tego miasta, w którym żył on, jego przodkowie i miał nadzieje że
będą żyć też jego potomkowie. Niestety postępujący nacjonalizm był
przyczyną tragedii nacji żydowskiej, która został poddana brutalnym atakom
przemocy ze strony marginesu społecznego kierowanego przez różne sfery.
Prus w ";Lalce" ukazuje los kilku źydów, którzy chcą stać się pełnoprawnymi
Polakami jednakże wobec szowinistycznego stanowiska społeczeństwa, ludzie
ci powracają do swojej dawnej religii i kręgów żydowskich. Przykładem może
być doktor Szuman, czy M. Szlangbaum. Doktor Szuman był uważany za
dziwaka, gdyż ";posiadając" majątek leczył darmo i o tyle tylko o ile było
mu to potrzebne do studiów etnograficznych. W młodości chciał się
ochrzcić, ponieważ zakochał się w chrześcijance. ¦mierć wybranki była dla
niego ogromnym ciosem Szuman próbował się otruć. Od samobójstwa uratował
go jednak kolega. Porzuca praktykę lekarską i zajmuje się badaniem włosów
Słowian. Szuman pod pływem Szlangbauma zmienia swe poglądy na temat źydów:
";We¥ pan Meinnego, Bö rszego, Lussale, Murksa, (...) a poznasz nowe drogi
świata". To żydzi je utorowali, ci pogardzeni, prześladowani, ale
cierpliwi i genialni. Doktor postanawia zmienić swe życie i zająć się
interesami. Oszukany przez Szlangbauma weryfikuje te poglądy ";Genialna
rasa te żydzi, ale cóż to za bajki".
Henryk Szlangbaum brał udział w powstaniu styczniowym, po klęsce którego
jest wysłany na Sybir. Po powrocie do ojczyzny pragnie zbliżyć się do
społeczeństwa polskiego zmienia nawet swoje miejsce zamieszkania. Teraz
dopiero poznał prawdziwe oblicze Polaków, przez których nie został
zaakceptowany. Odepchnięty powraca do swojej dawnej dzielnicy i religii
staje się człowiekiem podejrzliwym.
Najgłośniejsze dzieło M. Osbrowskiej ";Noce i dnie" ukazuję postacie żydów
w pozytywnym świetle. źydówka Arkuszowa swego czasu była dożywiona przez
panią Ostrzeńską. Odwdzięcza się ona Barbarze, ostrzegając ją przed
planami Kalinickiego dotyczącymi sprzedaży Serbinowa. Jest do końca
lojalna wobec Barbary. Natomiast Szymszel z Korzy, który występuje w
powieści jest bardzo biedny. Zajmuje się handlem, wydawałoby się że
najbardziej niepotrzebnych rzeczy. Nie potrafili uprawiać roli. Otrzymuje
od Bogumiła owies do dosiewania pól, którą marnotrawi. Ale nigdy nie
zapomina tego gestu. Odwdzięcza się po latach, pomagając owdowiałej
Barbarze wydostać się z miasta. Jest świadomy tragedii tysięcy ludzi,
uchodzących z miasta, dzięki którym jednak dobrze zarabia. Mówi, że
wolałby nigdy nie widzieć tych pieniędzy i tej nędzy ludzkiej.
Niezwykłą oryginalnością swych utworów urzeka Bruno Schule. Był on
prozaikiem i krytykiem literackim wyznania mojżeszowego. Jego opowiadania
podkreślają urodę miasteczek żydowskich. Zginął w getcie jako ofiara
holocaustu.
Dzieje kobiety - źydówki, która przeżyła piekło holocaustu przedstawia
Nałkowska w opowiadaniu ";Dwojra zielona". Tytułowa bohaterka relacjonuje
swe przeżycia wojenne. W 1943 r. straciła męża podczas pobytu w getcie
ciągle ukrywała się podczas akcji Niemców na strychu. Gdzie pozostawała
nawet do czterech tygodni, mając do jedzenia tylko kilka cebul i kaszę. W
noc sylwestrową straciła oko, gdyż pijani Niemcy urządzili sobie polowanie
na źydów. Zabili wówczas 65 osób. Sytuacja w jakiej przyszło jej żyć
wywoływała w niej uczucie lęku i osaczenia. Traktowana była jak zwierzę.
Chciała przeżyć by dać świadectwo prawdzie i myślała, że ze wszystkich
żydów, tylko ona jedna ocalała. Dlatego mimo utraty oka, moralna
odpowiedzialność i heroizm losu nakazywały jej walczyć o życie. Przeżyła
holocaust, nie chce jednak oskarżać, chce być świadectwem zbrodni. Jej
serce zostało wypalone przez przeżyci wojenne. Dlatego jej reakcja jest
pozbawiona egzaltacji, wybuchów rozpaczy. Jedynie gesty rozcapirzone palce
zakrywające twarz, są przejawem lęku, tragedii, którą widziała i której
sama była świadkiem.
Obozy koncentracyjne budowano głównie z myślą o programowych mordach na
ludności pochodzenia żydowskiego są tematem opowiadań T. Borowskiego. Daje
on przykłady okrutnego przystosowania, przerażającego cynizmu, na jaki
może zdobyć się człowiek moralnie zdeprawowany przez obóz. Autor opowiadań
przywołuje postać żyda, który dla urozmaicenia, rozrywki wymyślił nowy
sposób palenia zwłok ludzkich. Inny źyd zaś za całkowicie naturalny uważa
za zabicie każdego, skoro nie oszczędził nawet najbliższej mu istoty ";Mój
syn kradł, to go ci zabiłem". A moralne warunki stworzone przez okupanta
doprowadziły żyd Bekera do takich odruchów. Pisarz podkreśla zanik uczuć
Bekera jego postępujące zezwierzęcenie. W ";Pożegnaniu z Marią" autor
maluje portret starej żydówki, która nie doczekawszy mającej także uciec z
getta córki i zięcia, wraca tam dobrowolnie, by z rąk oprawców ";umrzeć po
ludzku".
Czesław Miłosz w wierszu ";Campo di Fiori" nawiązuje do jednego z
najtrudniejszych epizodów owych czasów dni zagłady warszawskiego getta.
Poeta w wierszu posłużył się kontrastem w ukazaniu obiętej pożarem i
śmiercią żydowskiej dzielnicy oraz wesołej muzyki obok kręcącej się
karuzeli ";salwy za murem getta głuszyła skoczna melodia". Dramat getta
rozgrywa się gdzieś w głębokim tle, podobnie jak stracenie Giordana
Brauna. Ludzie ginący za murami byli dla aryjczyków obcy, gdyż mówili
innym językiem, uznawali inną religie. Miłosz w wierszu nawołuje innych
twórców do protestu przeciwko takiemu traktowaniu ludzi.
O gehennie ludności żydowskiej opowiada M. Edelman, jedyny ocalały
przywódca powstania w getcie warszawskim podczas wywiadu z M. Krall.
Reportaż ";Zdążyć przed panem bogiem" jest dokumentem tamtych dni. Edelman
opowiada jak Niemcy mordowali żydów, wywozili do Treblinki. Nikt nie
domyślał się skutków tej wyprawy. Ludzie myśleli, że jadą do nowej pracy.
Przekonywało ich o tym płacenie za przejazdy. Podróżni dostawali chleb i
marmoladę. Zachęciło to do opuszczania getta rozpoczęcia ";nowego życia".
Wywiad żydowski usiłowali przekonać o prawdziwym finale tej wędrówki,
jednakże mało kto uwierzył. Ludzie byli zbyt zrozpaczeni i przerażeni tym
co działo się w getcie. Niemcy wprowadzili numerki na życie, mające ich
posiadaczowi zagwarantować przeżycie. Mówiło się także, że ocaleją ci,
którzy są w stanie wykazać się jakimś przydatnym Niemcom rzemiosłem. Ale i
to okazała się złudne bo w końcu Hitlerowcy przychodzili po wszystkich.
Prawdziwy koszmar rozpoczął się po wybuch powstania, kiedy Niemcy
podpalali domy. źydzi prowadzili walkę do końca, mimo druzgoczącej
przewagi faszystów. W getcie zdarzały się przypadki samobójstw
popełnianych nawet przez całe rodziny. Marek Edelman przeszedł przez to
piekło, ale pozostawiło to niezatarty ślad w jego umyśle. Po zakończeniu
wojny uczy się medycyny i w ten sposób prowadzi walkę o ocalenie
jednostki. Jako lekarz chcę zapewnić ludziom, którym nie może już pomóc,
przynajmniej godną śmierć.
Tragiczne losy swych współtowarzyszy podzielili także bohaterowie
";Początku" A. Szczypiorskiego. Henryczek Fü chelbuom po ucieczce z getta
tuła się wśród aryjczyków i teraz dopiero poznaje swoją inność. Rozumie,
że musi zginąć. Irma w czasie okupacji nie przenosi się do getta. Jej
wygląd zewnętrzny wogóle nie wskazuje na semickie pochodzenie. Trzykrotnie
zmienia mieszkanie i dokumenty. Jest wdową po profesorze rentgenologii, a
pustkę po mężu wypełnia porządkowaniem z jego spuścizny naukowej. Ukrywa
się jako wdowa pod nazwiskiem Marta Magdalena Gostomska. Jednak
przypadkowo napotyka Blutmana konfidenta. Trafia na ulice Szucha. Dzięki
pomocy przyjaciół wychodzi z więzienia i przyrzeka sobie, że już nigdy nie
przestąpi progu tego gmachu. Tymczasem po wojnie, nie tylko chodziła po
tej ulicy, ale nawet pracowała w tym samym budynku. Taki stan rzeczy
utrzymywał się do 1968 r. kiedy to podczas rozruchów na tle rasowym do
biura wtargnęło trzech mężczyzn, którzy kazali jej opuścić budynek i
wyjechać z kraju. Potem zamieszkała w Paryżu. Czuła się upokorzona ";miała
żal do kraju, któremu przecież tak wiele poświęciła".
Bronek Lutman to kolejny semicki bohater, który z jednej strony utożsamia
się ze swoim narodem, ale za cenę swego życia wydaje na śmierć swoich
współtowarzyszy.
Los rosyjskiego źyda ukazał G. H. Grudziński w ";Innym świecie". Człowiek
ów dostał się do więzienia, za to, że sprzeciwił się używania skrawków
skóry do zelowania butów. Został skazany z poragrafu ";za szkodnictwo w
przemyśle". Znosił on dzielnie warunki obozowe, będąc dumny ze swego syna
kapitana lotnictwa. Załamał się jednak kiedy pokazano mu fotografie syna i
zaczęto wmawiać, że zwykły więzień nie może mieć syna w Armii Czerwonej.
Grudziński przytacza również dzieje źyda, którego poznał w więzieniu w
Witepsku, a po latach spotkał go w Rzymie. Człowiek ten przychodzi do
Grudzińskiego po rozgrzeszenie, bowiem miał nadzieje, że autor go
zrozumie, bowiem sam przeżył łagry. Grudziński jednak nie potrafi
zaakceptować jego czynów. źyd opowiada mu jak dostał się do obozu, za
odmowę wyjazdu w głąb kraju, był bliski końca, kiedy to z racji
wykształcenia przydzielono go do baraku technicznego. Wówczas pod gro¥bą
powrotu do lasu złożył fałszywe zeznanie obciążające czterech komunistów
niemieckich i tym samym skazując ich na śmierć.
Motyw źyda przejawia się w literaturze polskiej, przez cały czas ";od
chwili pojawienia się tej nacji w społeczeństwie polskim. Nie zawsze ten
obraz utrwalony na kartach książek był pozytywny. źyd zawsze pojawiał się
jako wieczny tułacz", który nigdzie nie jest witany z otwartymi ramionami.
Biblijna wędrówka źydów właściwie nigdy nie została zakończona, bo na
całym świecie znajduje się tysiące źydów, którzy jeszcze nie dotarli do
Ziemi Obiecanej.
|
|
|
Zaloguj się, żeby móc dodawać komentarze.
|
|
|
Dodawanie ocen dostępne tylko dla zalogowanych Użytkowników.
Proszę się zalogować lub zarejestrować, żeby móc dodawać oceny.
Brak ocen.
|
|
|
|
